Is-sitwazzjoni fil-Venezwela – sewda aktar minn ħalq ta’ lupu

Il-Venezwela mhix se tkun rappreżentata fit-Tazza tad-Dinja, imma bħalissa rappreżentata b’mod eżaġerat fl-aħbarijiet dinjija.  Ftit jiem ilu, il-president Nicolas Maduro, l-eredi tal-kariżmatiku Hugo Chavez reġa’ ġie elett bħala l-president tal-pajjiż imma dan ir-riżultat sempliċiment ikkonferma kull dubju li kien hemm fuq dan il-persuna tant li pajjiż wara ieħor qiegħed jiddikjara li mhux se jirrikonoxxi ir-riżultat ta’ din l-elezzjoni meqjusa bħala frawdolenti mill-bidu sal-aħħar.  Forsi l-idjoma Venezwelana, ‘aktar iswed minn ħalq ta’ lupu’ hija sfortunatament l-aktar mod brutali imma preċiż li tista’ tiddeskrivi s-sitwazzjoni preżenti.  F’pajjiżna għandna komunità ta’ Venezwelani u għalhekk ħassejt li huwa dmir li nisimgħu aktar milli minn ħalq il-lupu, minn dawk li għexu u għad għandhom qrabathom f’pajjiż li bħalissa jidher mimli ilpup.

Ma’ min tkellimt mhux kulħadd wasal Malta bl-istess mod.  Min qiegħed Malta wara li kien Spanja, min ġie dirett mill-Venezwela u min qiegħed hawn għax applika għal ażil minħabba li xogħlu ta’ ġurnalista ġabu fl-inkwiet mal-awtoritajiet tal-pajjiż, imma kollha jibdew billi jirrakuntaw l-istess sitwazzjoni, “Fil-pajjiż hemm skarsezza enormi ta’ ikel u mediċini.”  Persuna minnhom tgħidli li bħalissa ma tistax taqbad u tmur is-supermarkit meta trid inti.  Tista’ tmur biss skont in-numru tal-karta tal-identità tiegħek.  Jekk pereżempju n-numru tal-karta tal-identità tiegħek jispiċċa bin-numru tlieta, tista’ tmur biss it-Tnejn.  Aktar minn hekk ċerti prodotti huma biss disponibbli għal min juri l-karta ta’ sħubija fil-partit ta’ Maduro, li ovvjament tmur kontra l-kostituzzjoni tal-pajjiż.  Ħafna drabi dawn huma prodotti li ġejjin mill-Messiku u lanqas jgħaddu minn kriterji bażiċi sanitarji.  Imma n-nies xorta tistenna fil-kjuwijiet għal sigħat sħaħ sabiex takkwista il-lussu ta’ kilo dqiq.  L-ikel neċessarju sar il-prijorità għall-Venezwelani.  Ma tistax taħseb kif se ttejjeb lilek innifsek, x’tixtieq tistudja jew x’tixtieq tinvesti għax moħħok jaħdem biss kif se takkwista l-ħobża għal dik il-ġurnata.  Il-mediċini daqstant ieħor skarsi, imma dawn ikkonvertew ruħhom f’lussu.  “In-nuqqas ta’ mediċina qed iwassal li jmutu n-nies minħabba l-iċken infezzjoni, riħ jew ażma.”

Meta nistaqsi jekk jweġġagħhomx il-fatt li l-Venezwela hija l-ħin kollu fl-aħbarijiet, it-tweġiba hija daqstant ieħor unanima.  “Le.”  Kuntrarju ta’ hekk, jinħass ħafna għatx li l-komunità internazzjonali tkun taf x’inhu għaddej f’Caracas u l-bqija tal-Venezwela.  “Għandna bżonn l-għajnuna sabiex inwaqqgħu dan ir-reġim narko-dittatorjali.  Li jweġġani l-aktar huwa li biex ngħid xi ħaġa pożittiva fuq pajjiżi għandi bżonn nikkonjuga l-verbi fil-passat.”  Wieħed minnhom jgħidli li aktar milli uġigħ iħoss mistħija, kif ukoll frustrazzjoni li ma jista’ jagħmel xejn minn hawn ħlief li forsi jgħin lil qrabatu bil-ftit flus li jista’ jibgħat minn hawn.  Persuna oħra tgħidli li jweġġagħha huwa mhux l-aħbarijiet imma l-fatt li dan kollu ġab lil Venezwela bħala l-pajjiż bl-akbar rata ta’ omiċidji fid-dinja waqt li Caracas sena wara sena qiegħda tikkonferma ruħha bħala l-aktar belt perikoluża fid-dinja.  L-effetti ta’ dan kollu ovvjament ukoll qed jinħassu mal-bqija tal-Amerika ta’ Isfel.  Ħafna Venezwelani qed jispiċċaw jaħarbu mill-pajjiż u jippruvaw isibu kenn u ħajja aħjar f’pajjiżi bħall-Kolumbja, Brażil, Perù, iċ-Ċile u Ekwador.  “Ħadd mhu jemigra għal xejn b’xejn imma sempliċiment minħabba raġunijet ta’ sigurtà u motivi umanitarji.”

Ħafna drabi l-ġudizzju fuq tmexxija jkun l-aktar ġust meta jintiżen il-legat li din tħalli warajha.  Hugo Chavez kellu ċertu kariżma, u nimmaġina li ħafna nies, jiena wieħed minnhom, kellhom introduzzjoni lejn il-Venezwela minħabba fih.  Illum ilu ħames snin mejjet.  Nicolas Maduro, il-president attwali ġie magħżul minnu.  Għalhekk il-mistoqsija hija, Chavez kien isib soluzzjoni għal x’qed jiġri bħalissa, jew dan kollu huwa konsegwenza tat-tmexxija tiegħu?  Din id-darba, il-kelma unanima li ntużat għal din il-mistoqsija hija “aċċelerazzjoni”.  Il-kriżi teżisti kawża ta’ ħafna deċiżjonijiet ta’ Chavez.  Il-gravita tas-sitwazzjoni kienet ilha tiġbed lill-pajjiż ‘l isfel, Maduro, bl-inkompetenza u korruzjoni tiegħu sempliċiment żied aktar tagħbija sabiex kull waqgħa tkun aktar b’tisbita.  “Chavez kien oratur, u kien kapaċi jinħeba wara maskra li ppermettitlu jżomm il-poter.  Fi żmienu ż-żejt għola b’mod inkredibbli, (u għal pajjiż li għandu dan ir-riżors, is-sitwazzjoni kienet manna mis-sema), imma minflok mexxa l-pajjiż aktar il-quddiem bis-saħħa ta’ hekk, seraq kemm felaħ u llum qegħdin fejn qegħdin.”  Chavez innazjonalizza ħafna kumpaniji kbar tal-pajjiż.  Minn simenteriji, sa kumpaniji tal-ħalib, sa lukandi sa ċentri taz-zokkor.  Dan kollu ta lok għal aktar u aktar korruzjoni. L-akbar diżastru iżda kien il-kontroll strett tal-lira Venezwelana, il-Bolivar, fejn irrestrinġa lill-Venezwelani milli jużaw id-dollaru Amerikan.  Waqt dan il-kontroll strett, ħafna kumpaniji ġew imwaqqfa bi skopijiet kriminali fejn kienu jitolbu d-dollari Amerikani bi prezz speċjali bil-premura li jimportaw il-prodotti elementari lejn il-pajjiż.  Iżda l-fatt huwa li ħafna minn dawn il-kumpaniji mhux veru kienu joperaw u l-uniku skop tagħhom kien li jbiegħu l-istess dollari Amerikani fit-triq b’mod illegali u jagħmlu profitt kbir minn fuqu.  Il-kumpaniji l-oħra legali li kienu jimxu kif suppost kellhom anqas aċċess għad-dollaru Amerikan minħabba li l-proċess ta’ bejgħ ta’ dollaru Amerikan kien isir permezz ta’ rkant.  Il-kumpaniji illegali baqgħu jgħollu u jgħollu r-rata tal-Bolivar vis-a-vis id-dollaru Amerikan u minħabba f’hekk splodiet l-inflazzjoni.  Il-gvern kellu jirregolarizza l-prezz tal-prodotti bażiċi bħal ħalib, ħobż, dqiq u mediċina, imma spiċċa jħallas prezz għoli wisq għalhekk.  Dan il-kontroll wassal lill-pajjiż fis-sitwazzjoni redikola li f’ħafna drabi l-materja prima saret tiswa aktar mill-prodott innifsu.  Kumpaniji kbar li kienu ilhom jaħdmu fil-pajjiż għal aktar minn erbgħin sena bħal Kellogs, Chevrolet u Firestone kollha għalqu l-fabbriki tagħhom fil-pajjiż u dan wassal sabiex ħafna prodotti jiskarsaw aktar.  F’termini ta’ numri, matul is-sena li għaddiet, l-inflazzjoni kienet qrib l-2000%, numru akbar minn dak tad-dinja kollha f’daqqa.

F’sitwazzjoni hekk l-elezzjoni kapriċċ.  L-aħħar ftit enerġija li kien baqgħalhom dawn il-Venezwelani kienet kemm jikkonfermaw l-assurdità li għaddej minnu l-pajjiż.  L-elezzjoni ma kienetx imsejjħa mill-Parlament Nazzjonali imma minn Assemblea li ġiet kreata fl-2017 minn Maduro stess waqt li l-kummissjoni elettorali kienet imsawwra min-nies qrib tiegħu, u numru ta’ partiti li qegħdin joffru oppożizzjoni ġew illeġitimizzati.  Il-fatt li l-pajjiż għandu aktar minn mitejn priġunier politiku jitkellem waħdu.

Meta qed tiġġieled kontra lupu li diġà ħatfek minn għonqok, tista’ biss issejjaħ għal għajnuna esterna.

Dan l-artiklu deher fuq It-Torċa ta' nhar il-Ħadd, 3 ta' Ġunju, 2018.

Il-lingwa Maltija kapriċċ?

F’wieħed mill-Palk Ħieles li Inizjamed torganizza ta’ kull xahar, Rebecca Borg tkellmet b’mod umoristiku dwar ir-relazzjoni li għandha mal-lingwa Maltija.  Borg hija Maltija li tgħix u trabbiet f’Malta imma li ġiet mgħallma l-lingwa Maltija bħala lingwa sekondarja.  L-aċċent tagħha xehed dan u forsi huwa faċli ħafna li sempliċiment tqis lil din il-persuna bħala sempliċiment tal-pepe, u li hi kompletament favur li l-lingwa Maltija tiġi mgħallma bħala lingwa barranija, jew li tinqata’ darba għal dejjem.  Imma taħt ħafna aċċenti, l-istess bħalma ssib taħt il-qxur, hemm ħafna stejjer u emozzjonijiet moħbija.

L-intervent ta’ Rebecca kien fi Frar li għadda u qisu kien antiċipazzjoni għal dak li kellu joħroġ ftit ġimgħat wara fuq din il-lingwa li issa qed toqrob lejn l-elf sena, u li żammet ruħha attiva billi dejjem kellha tiġġieled.  Il-lingwa Maltija hija mdorrija tiġġieled, hija bħal dik il-fjura li tixref minn qalb ix-xquq minkejja l-anqas ħamrija possibbli, imma b’xi mod tferrex għeruq u ssebbaħ b’lewnha.

Imma lil hinn mir-romantiċiżmu, Rebecca tgħidli li fl-iskola primarja tas-sorijiet jekk titkellem bil-Malti kont jew taqla’ daqqa bir-riga tal-metru jew tinżamm ġewwa meta sħabek ikunu qegħdin jilagħbu barra taħt ix-xemx.  “Kont imdawwra b’kotba miktuba bl-Ingliż u dawn tawni sens li jekk irrid nimxi ‘l quddiem irrid inkun tajba ħafna bl-Ingliż.”  Biss lil hinn mill-konfini tal-iskola, fil-post tant għall-qalb it-tfal ta’ dak iż-żmien, il-bandli, kienet tħoss in-nuqqas tal-Malti.  “Għandi memorji antipatiċi ta’ kif ma stajtx nintegra ma’ ċertu tfal li kienu jitkellmu bil-Malti biss, u għalhekk ma stajtx nagħmel ħbieb faċilment ma’ kulħadd.”  Tkompli tgħidli li l-lezzjoni tal-Malti kienet issir bl-Ingliż, u għalhekk ċertu frażijiet li huma naturali għal min jitkellem bil-Malti, spiċċaw jew aljeni jew ħaġa moħġaġa għaliha.

Ħafna jaħsbu li l-Malti u l-Ingliż qegħdin fi ġlieda kontinwa u li dejjem jista’ jkun hemm rebbieħ wieħed biss.  Imma dan huwa mod magħluq wisq kif tħares lejn is-sitwazzjoni.  Lingwa ma teskludix oħra, anzi tqarrbek lejn lingwa oħra, bħal kif kull sport jippreparak għal sport ieħor.  L-għawm jagħmel tajjeb lil min jiġri fit-tul u viċi-versa.

Il-lingwa wkoll mhijiex sempliċiment mezz ta’ komunikazzjoni.  Il-lingwa hija wkoll identità.  “Inħoss kunflitt kbir fl-identità tiegħi.  Meta kont tifla u kont inkun il-bandli, it-tfal li kienu jitkellmu bil-Malti, ma kienux jilagħbu miegħi, jew kienu ‘jgħajruni’ barranija jew kienu iġagħluni nistħi b’tgħajjir, li ma kontx naf inlissen sentenza sħiħa bil-Malti.  Ikolli ngħid li inħoss li l-identità tiegħi hija aktar marbuta mal-Mediterran milli Maltija.  Kultant inħossni barra minn posti hawnhekk minħabba li maqtugħa mill-kultura intrinsika Maltija.”

Dan l-aħħar qed niltaqa’ ma’ numru ta’ persuni li trabbew bħal Rebecca bil-lingwa Maltija bħala sekondarja imma meta kibru għamlu sforz kbir sabiex jiksbu ħakma aħjar tal-lingwa Maltija.  Niftakar fija nnifsi li fl-adoloxxenza tiegħi kont naħseb li l-mużika tal-Beatles hija tajba biss biex tiġbor l-għanqbut, imma meta kbirt bdejt napprezza l-kobor tal-mużika tagħhom.  Huwa daqstant ieħor fatt li l-mużika Maltija bħalissa qiegħda tgħaddi mill-aqwa żmien tagħha b’bands bħall-Brikkuni u l-Brodu li jsibu fl-ilsien Malti l-aħjar mod kif jesprimu rabja, melankolija jew ħlewwa.  Naħseb ukoll li ħafna qegħdin ifittxu l-għeruq tagħhom, jonkella  din hija kawża tal-maturità tal-pajjiż li jidher li qiegħed jaqta’ l-ktajjen kolonjali li dejjem xekkluh.

“Bħala adulta tħarriġt fil-lingwa Maltija waħdi.  Ridt nikseb kunfidenza nitkellem bil-Malti sabiex inkun nista’ niffunzjona tajjeb fis-soċjetà Maltija.  Waqt li m’għandniex nitilfu l-Ingliż, għandna nagħtu aktar importanza lill-Malti.  Irid ikun hawn sforz ko-ordinat sabiex inkunu aktar artikolati u nesprimu l-emozzjonijiet u l-arti tagħna fiż-żewġ lingwi.  Għandu jkollna vokabularju Malti li bih nistgħu niddsikutu affarijiet li huma tabu u kontroversjali.  Pereżempju, jiena bħala ġenitur sibtha diffiċli ħafna nispjega lil binti bil-Malti ċertu affarijiet tal-iżvilupp fl-adolexxenza.  Dak iż-żmien sa fittixt fil-librerija imma ma sibt xejn, u li kelli bilfors nispjega bl-Ingliż.”

Lura fis-seklu dsatax il-lingwista Franċiż Ferdinand de Saussure kien stqarr li s-sistema lingwistika hija serje ta’ ħsejjes differenti magħquda ma’ serje ta’ ideat differenti.  Il-lingwa Maltija hija parti minn din is-sistema.  F’soċjeta li dejjem qed tevolvi u tikber, il-lingwa Maltija tikber tista’.  Sakemm tiġi rrispettata minn ta’ ġewwa u minn ta’ fuq stess.

Dan l-artiklu deher fuq It-Torċa tad-29 ta' April, 2018.

Il-kotra qamet f'daqqa

U l-kotra qamet f’daqqa – u għajtet: “Jien Maltija!

Miskin min ikasbarni, - miskin min jidħak bija!”

Hekk kienet il-burdata ta’ dan il-pajjiż bħal-lum ġimgħa.  Biss ma naħsibx li Rużar Briffa ħassu kburi b’min ħanxar dawn il-versi.  Għax jekk artist joħloq biċċa arti ma jixtieqx jara xogħlu biex jingħalqu l-imħuħ, u biex tintuża bħala żbandola lejn min hu differenti minnu sabiex għal ftit minuti jħoss superjorita.

F’dinja tal-annimali, it-tiġieġa li tbid bajda ma tixtieqx tara frottha titwaddab lejn ħaddieħor sabiex tumiljah, imma bħala ikla u sustanza. 

Forsi wkoll bħala dermatologu, li kieku għadu ħaj u ma ħalliniex qasir il-għomor, il-poeta Briffa kien ikun jista’ jispjega aħjar kif il-ġilda tagħna l-Maltin taf tkun sensittiva għall-aħħar fuq xi ħaġa, imma ħarxa u tiflaħ għal kollox f’sitwazzjonijiet oħra.

Aħbar ta’ ġuvni ta’ erbgħa u għoxrin sena jitlef ħajtu traġikament hija dejjem kerha biżżejjed biex tħassar burdata ta’ Ħadd filgħodu li minkejja li għadu Marzu sebaħ bix-xemx tiddi u l-baħar ikħal ileqq.  Biss minflok il-pajjiż ħass dieqa lejn dan it-tali u rrifletta fuq il-ħafna tajjeb tiegħu, ħass biss mibegħda lejn kull persuna li ma nzertatx twieldet fuq din il-blata.  Ovvjament kull min inzerta twieled fil-Bulgarija u bħalissa qed jgħix f’dan il-pajjiż sar għadu pubbliku numru wieħed tal-poplu ħanin Malti.  Il-Bulgari nbidlu f’għedewwa pubbliċi numru wieħed.  Ħafna saru mħallfa, jaħilfu li kellhom il-poter f’idhom jiddeportaw ‘il barra kull min ġie minn dan il-pajjiż li għandu bandiera bajda, ħadra u ħamra, u li għal numru sew ta’ Maltin jfisser btala mingħajr ma tiżbanka.  Min ma għamilhiex ta’ mħallef, għamilha ta’ avukat tax-xitan.  Qabel biss rifes l-għatba tal-qorti, numru ta’ gazzetti lokali ppubblikaw ritratt tal-persuna li allegatament b’daqqa ta’ ponn bagħat lil xi ħadd id-dinja l-oħra.  Xprunaw it-theddid u l-kżenofobija.

Paceville, minn post ta’ paċi kif wara kollox jixhed ismu ġie ddikjarat bħala post ta’ gwerra ċivili bejn Maltin u barranin.

It-Tnejn filgħodu sebaħ jum ġdid.  Kellu jkun il-jum li fih adoloxxenti Bulgaru, wieħed mill-ħafna mijiet li hawn f’Malta li apparentement jaħdmu hawn u qed jgħinu ekonomija ta’ gżira tara numri li qabel qatt ma ħolmot bihom jittella’ l-qorti.  Filgħodu, il-postijiet tax-xogħol flimkien mal-ħwienet tal-merċa, tat-te, u l-ġodda li għandna tal-kafè inbidlu fi qrati.  Is-siti soċjali komplew bil-kżenofobija u razziżmu tagħhom tant li s-sit ta’ Facebook kellu jimblokka il-paġna tal-allegat qattiel.  Sadattant, permezz ta’ poster b’Malti mkisser il-Moviment Patrijotti Maltin ħabbru li lejn tmiem il-ġimgħa se jorganizzaw dimostrazzjoni għax it-tfal Maltin qegħdin jiġu msawwta mil-barranin.

Wara, ħarġet aħbar.  Ma kienetx aħbar bi statistika li tgħid li Paceville bħala post notturn dejjem kellu ċertu inċidenti, anke meta kien ikun hemm kważi Maltin biss, tant li għal ħafna żgħażagħ Maltin li jitħallew imorru f’Paceville kien qisu qed jitolbu viża mingħand il-ġenituri tagħhom.  Jiena kont wieħed minnhom.  Lura fid-disgħinijiet, Paceville ħalla mpatt anke fuq Frans Sammut, il-kittieb ċelebri ta’ Il-Gaġġa u Samuraj fost oħrajn,  tant li kiteb rumanz b’dan l-isem.

Le, l-aħbar kienet li l-persuna Maltija li tilfet ħajjitha ma nstabitilha ebda sinjal ta’ vjolenza fuqha.

Ma ħarġux wisq apoloġiji.

Sadattant jidher li kollox mar għan-normal.  Il-problemi kollha tal-pajjiż mhux minħabba l-Bulgari għax wara kollox dawn mhux suwed u ma jagħtux daqstant fil-għajn.  Il-mibegħda lejhom kienet temporanja.

Dan l-artiklu deher fuq It-Torċa tal-Ħadd, 25 ta' Marzu, 2018.

Il-logħba tal-ballun u l-korruzjoni

Għal ħafna, il-logħba tal-ballun mhijiex sempliċi logħba.  Hija ħafna aktar minn hekk.  Lura fis-sittinijet pereżempju l-Iskoċċiż Bill Shankly, dak iż-żmien manager tal-klabb Ingliż Liverpool F.C. ddikjara li l-futbol mhuwiex kwistjoni ta’ ħajja jew mewt, huwa ħafna aktar importanti minn hekk.  Kien hemm żmien fejn jiena personali kont nemmen dan.  Meta llum inħares lura u nerġa’ nixtarr din id-dikjarazzjoni nirrealizza kemm Bill Shankly kellu viżjoni dejqa tal-ħajja.  Kif jista’ logħba sempliċi tkun aktar importanti mill-ħajja, speċjalment meta xi snin wara l-istess klabb li huwa stess kien imexxi għadda minn żewġ traġedji li ħallew fuq mitt mewta.

Din il-persuna għandu statwa f’Liverpool fejn taħt persuntu hemm imnaqqax ‘He made the people happy’ – ‘Ferraħ lin-nies’.  Dażgur li ferraħ in-nies, imma ma jistax ukoll li aljena n-nies fejn ħalliehom jintilfu fil-futbol minflok jiġġieldu għad-drittijiet tagħhom?  Dan huwa argument li ma jispiċċa qatt u fl-istess ħin ukoll ħafna jgħidu li l-logħba tal-ballun hija mod ta’ kif inti tista’ taħrab it-toqol tal-ħajja.

Saru wkoll diversi studji li jgħidu li ħafna drabi l-futbol jirrifletti l-ħajja tal-persuna u sussegwentament il-pajjiż.  Pereżempju t-tim Ġermaniż huwa normalment dixxiplinat, b’saħħtu, u ħafna drabi jasal fejn irid jasal.  It-tim tal-Brażil ukoll jirbaħ ħafna imma jagħmilha b’mod ħafna aktar vivaċi u li ħafna drabi jitqabbel mal-eċċessi tal-Karnival Brażiljan.

Din il-ġimgħa f’Malta kellna l-konferma li numru ta’ plejers li (kienu) jilagħbu għat-tim nazzjonali ta’ taħt il-wieħed u għoxrin sena kienu nvoluti f’korruzjoni f’logħbiet internazzjonali.  Għal ħafna, logħbiet bejn żgħażagħ ta’ din l-età huwa fost l-isbaħ futbol li tista’ tara.  Il-plejers għadhom żgħar, għadhom innoċenti, ikun hemm ħafna grinta u ħafna passjoni.  Allura d-dnub ta’ dawn, jew ejja ngħidu hekk is-sitwazzjoni li ġiet rivelata quddiem għajnejna hija ħafna aktar tal-biki milli tidher fuq il-karta.  Tista’ tgħid li l-flokk nazzjonali ma jfisser xejn, li l-Maltin minn ċkunithom ibiegħu l-logħob, u li allura l-logħba tal-ballun lokali, li hija meqjusa minn ħafna bħala medjokri, kif jixhdu r-riżultati, hija mħassra minn għeruqha.

Jiena li kont inħobb il-logħba tal-ballun daqs dawl għajnejja llum il-ġurnata bil-kemm nagħti kasha.  Aktar milli ma nagħtix kasha, ħafna drabi saret timbuttani ħafna.  Aktar milli l-logħba nnifisha, jimbuttawni l-aħbarijiet ta’ madwarha, l-eċċess tagħha, it-trasferimenti statosferiċi li saru l-ħobża ta’ kuljum, u ovvjament il-korruzjoni ta’ ġo fiha.  Ma nistax niġġustifika moralment klabb li jħallas mijiet ta’ eluf fil-ġimgħa lil persuna waħdu meta hawn minn m’għandux għaxja ta’ lejla.  Jiena naċċetta li ma nistax inbiddel id-dinja, imma għallinqas nista’ ma nagħmilx parti minn ċirku li tilef kull sens ta’ proporzjonalita u ġustizzja soċjali.  Fl-Ingilterra, sabiex tara logħba, ħafna drabi saret tiswik ħafna aktar milli tmur tara xi dramm fit-teatru.  Forsi għal ħafna din ma fiha xejn ħażin imma rridu niftakru li l-logħba tal-futbol kienet meqjusa bħala l-ballet tal-klassi tal-ħaddiem.

Lura f’pajjiżna aħbar bħal din inħoss li tikxef marda li għandna.  Ħafna drabi fejn naslu għalina huwa importanti ħafna aktar milli kif naslu.  Ir-riżultat huwa kollox.  Li xxaħħam hija normali, u naċċettawha.  Ħafna drabi wkoll inġibu l-iskuża bil-familja.  Niftakar fl-istess ħin f’xi films mafjużi, fejn nies orribli, u kapijiet tal-mafja jiġġustifikaw li għamlu li għamlu għax għandhom familja x’jitimgħu.  Bħalikieku, huma biss għandhom familja x’jitimgħu.  Mhijiex każ ta’ Malta biss.  Pereżempju, wara li dan l-aħħar miet Toto Rina u saret voxpop ma’ nies mir-raħal tiegħu wieġbu li għallinqas meta kien ħaj hu, kulħadd kellu xogħol.  Il-virtu huwa minsi.   Il-lira fil-but saret kollox.

Forsi wkoll imma nagħlaq billi nistaqsi kif rarament il-midja Maltija kixfet każi ta’ korruzzjoni fil-futbol, u ħafna drabi fuq programmi televiżivi l-kelma hija meqjusa bħala taboo.

Il-midja parti mil-logħba?

Dan l-artiklu deher oriġinarjament fuq It-Torċa tal-21 ta' Jannar, 2018.

Rajt ma rajtx smajt ma smajtx

Wara x-xokk, ħassejt li kien dmiri li mmur il-vġili ġewwa Tas-Sliema.  Daphne Caruana Galizia ma kienetx xi ġurnalista favorita tiegħi.  Pereżempju ma niftakarx li qatt xerridt ħolqa mill-blogg tagħha fuq il-paġna tiegħi.  Kultant ħassejtha wisq klassista, u wisq personali, meta sa fejn naf jien ġurnalist għandu dejjem jiġġieled l-argument mhux il-persuna.  Imma jiena wkoll għandi rispett kbir lejn il-ġurnalisti ta’ veru.  Dawk il-ġurnalisti li mhumiex parti minn magna ta’ propoganda.  U jiena nħoss li turi x’inti meta turi rispett lejn min ma taqbilx miegħu mija fil-mija, għax mhux dejjem jgħid dak li inti tridu jgħid.  Inħoss li turi x’inti meta turi rispett anke lejn dik il-persuna li tiġġieled ġlieda, anke jekk kultant tintlaqat minn xi daqq ta’ pont tagħha ‘l hemm u ‘l hawn.  Għax inti mhux qiegħed hawn biex tibqa’ bla mittiefes.

Wasalt Tas-Sliema mingħajr ebda xemgħa f’idi.  Apparti li mingħajr xemgħa, ħassejtni xi ftit bħal Ġiljaniż f’Tas-Sliema meta Tas-Sliema jkunu għadhom kif rebħu kampjonat ieħor tal-waterpolo.  Xi kliem minn taħt l-ilsien u ieħor mhux daqstant minn taħt beda jwassalli f’widnejja li erġajna lura lejn it-tmeninijiet.  F’dak id-djalett semi-Ingliż li kultant idarrasni.  Jiena tifel tat-tmeninijiet.  Twelidt fl-1980.  Ġej minn familja Laburista, li forsi kellhom xi ferita ‘l hemm u ‘l hawn tas-sittinijiet.  Ġej minn missier li fil-jum ta’ qabel waqt programm tar-radju fuq il-kitba tiegħi għax tkellimt fuq l-ambjent qalli biċ-ċajt u mhux biċ-ċajt li nitkellem ta’ nazzjonalist.  U ma nafx jekk kienx dak id-djalett jew dik il-battuta ta’ missieri li rritatni jew weġġgħetni l-aktar.

Imma lil hinn minn djaletti u battuti, inutli nitkellem fuq weġgħat meta ġurnalista spiċċat biċċiet ‘l hemm u ‘l hawn.  L-istat tal-ġurnaliżmu tagħna huwa medjokri.  Forsi jirrifletti s-sistema edukattiva tagħna li flok nippruvaw naħsbu, jgħidulna x’għandna nitgħallmu bl-amment ħalli niksbu aktar marki.  Jew bħal meta niftakar kont għadni tifel u kienu jtuna dawk l-istickers sofor biex inwaħħluhom fuq il-bieb ta’ barra ħalli membri tal-Ġehovah ma jħabbtulnix.  Għax taf jgħidulna xi ħaġa u jġegħluna naħsbu.  U nidħlu f’dubju.  U d-dubju l-akbar għadu tal-moħħ daqskemm mixja hija l-akbar għadu għal saqajna.

Qiegħed nirrealizza li forsi jiena wkoll qatt ma tajt l-appoġġ sħiħ lil min kien qiegħed jipprova jtella’ l-livell tal-ġurnaliżmu f’Malta, għax forsi kultant ħassejt li kienet qiegħda tagħfas il-klassi li jiena ġej minnha.  Qiegħed forsi wkoll nirrealizza li kont qed ngħix gidba.  Qiegħed nitlef il-fiduċja f’pajjiżi.  Qisni qed nara lil pajjiżi jitlef l-innoċenza tiegħu, li l-baħar ikħal ileqq mhux wisq aktar minn ġawhar m’għonq mara li għadha kif qatgħulha sidirha minħabba xi kankru.  Mhux biss minħabba l-bomba, imma aktar għar-reazzjoni ta’ ċertu nies lejn din l-atroċità.  Kulħadd jara f’min se jwaħħal, u ħadd ma jgħid li forsi hu stess bħalma issa ngħid li jiena kont, kont parti minn dan id-delitt.  Kont parti minn dan id-delitt għax forsi qatt m’għamilt pressjoni bil-mod tiegħi biex din il-ġurnalista li ħarġet minn triqitha jkollha l-protezzjoni meħtieġa, u ħafna drabi oħra kitba fuq il-kriminalità fuq gżiritna rarament ħadtha bis-serjeta meta fl-istess nifs fil-librerija għandi żewġ kotba ta’ Roberto Saviano.

Tgħallimt li rrid naċċetta aktar id-differenzi ta’ ħaddieħor, bid-djaletti differenti li forsi kultant inħosshom ta’ xi ħadd li jrid jitkessaħ.  Għax il-verità m’għandiex djaletti, u pajjiżna hu x’inhu bid-differenzi kollha li għandu.  Dak li ġara fis-sittinijiet, fit-tmeninijet, in-nies jitkellmu fuqhom għax għaddew minnhom.  Min iħoss wieħed u min iħoss ieħor.  Imma jien ma rridx inkun parti minn ġenerazzjoni li tħalli l-ġrieħi u tħammar wiċċ lil ta’ warajha.

Meta dalgħodu xrift ‘il barra mid-dar biex interraq ftit, ħassejt aktar dlam mis-soltu u l-arja aktar tqila.  Waħħalt ftit mużika f’widnejja biex forsi ntarrax ftit ‘il ħsibijiet li għamluli rasi qartalla u nammetta li għal sekonda orribli meta kont f’mogħdija u ġiet karozza minn warajja u tawwlitli delli ħassejt ħajti tiqsar.

Biex il-ħajja ta’ dan il-pajjiż titwal u tisbieħ jeħtieġ aktar min iqum fuq saqajh u jgħajjat u jħabbel moħħu u l-qawl ta’ missirijietna ‘rajt ma rajtx smajt ma smajtx’ jaħarqu u jħalli l-ħuġġieġa tiegħu tixgħellu triqtu.

Meta l-kapparra ta' immigrant tinsteraq

Ibrahim, immigrant ta’ tletin sena, ilu Malta daqs seba’ snin, u ġej minn pajjiż tal-Afrika ta’ Fuq li ma tantx jissemma.  Jitkellem b’Malti diċenti, u ma jersaqx lejn it-Tiger Bar.  Għadu bla karti uffiċjali, u ta’ fuqu ħafna drabi jkunu senduqu għax lanqas sempliċi kont il-bank ma jista’ jiftaħ.  Wara sena detenzjoni, mar fiċ-Ċentru Miftuħ ta’ Ħal Far.  Ma tantx dam hemm, għax la rriskja ħajtu biex jitlaq mil-Libja, għalih ma kienx jagħmel sens li jgħix ħajja tat-tieni klassi.  Sab xogħol, li sa issa għadu fih, u ma’ sieħbu sab jikri post f’Birżebbuġia.

Dam jgħix f’dan il-post f’Birżebbuġia għal snin sħaħ u kien għoddu rabat qalbu ma’ dan il-post u raħal.  Imma bħal ħafna drabi f’ħajtu, kellu jbiddel.  Sid il-post iddeċieda li jwaqqa’ l-post fejn hu u sieħbu kienu joqogħdu u għalhekk kien kostrett li jsib kenn x’imkien ieħor.

Minn hawn u minn hemm sab kenn f’appartament fil-Gżira ma’ żewġ ħbieb oħra.  Minn kamra għalih, kellu jidra jaqsam kamra ma’ ħaddieħor.  Il-post tal-Gżira beda jarah aktar u aktar bħala post temporanju.  Beda jfittex.  Imma jew mhux sajjied tajjeb jew il-lixka tiegħu billi ta’ kulur skur ħafna, ħafna jitfantsu minnha, u meta jkellem lill-aġenti tal-proprjetà, aktar isib xuftejn jingħalqu milli bibien jinfetħu.  Imma darba fost l-oħrajn, deher xaqq ta’ dawl.  Waqt ħafna tfittxija bħas-soltu fuq Facebook, sab aġent li tah widen.  Qallu li għandu appartament f’raħal fin-nofsinhar ta’ Malta u jekk irid jiltaqgħu biex jarah.  Sadattant l-aġent bgħatlu xi ritratti tal-post.

Għal darba l-aġent żamm kemm kelmtu u kemm il-ħin, kombinazzjoni ftit rari.  Imma sfortunatament Ibrahim kellu jitqanna bir-ritratti ta’ fuq il-mobajl.  L-aġent infurmah li bħalissa hemm xi ħadd li qed joqgħod fl-appartament u ma jistgħux jidħlu.  “Imma tinkwieta xejn, daqt joħorġu.  Issa jekk trid iżżommu, jekk jogħġbok ħallasni €450.  Jekk ma ttihomlix intih lil ħaddieħor.”

F’ċirkustanzi normali, aġent bħal dan ixxommu jinten aktar minn ħuta ilha maqbuda jumejn u tħalliet barra ‘l bogħod mis-silġ.  Imma meta inti stess ikollok lixka li ħadd ma jrid, tibda tissuspetta li l-lixka tiegħek qiegħda tinten u mhux il-ħuta, u tibda tikkonvinċi lilek innifsek li sa fl-aħħar se jirnexxielek ikollok post diċenti għal fuq rasek.

Imma għaddew il-jiem, il-ġimgħat u dan il-post li Ibrahim ħallas il-kapparra fuqu qatt ma rah.  Ix-xahar inqabeż u minn wieħed saru tnejn.

“Min għandu l-post issa ma jridx jikrih, se nipprova nsiblek post ieħor,” beda jgħidlu l-aġent.

Wara ħafna ripetizzjonijiet ta’ din il-frażi, Ibrahim ried il-flus lura.

Imma din id-darba l-aġent la kien mobbli u lanqas żamm kelmtu.  Fl-aħħar minuta l-appuntament beda dejjem jitħassar.

Ftit aktar wara, l-unika tweġiba meta jingħafsu n-numru tal-aġent saret waħda awtomatika li tinformak li l-mobajl huwa mitfi.

Ibrahim irrealizza li mhux biss il-ħolma li jerġa’ jkollu post diċenti sfaxxat imma anke l-€450 li tant għoroq għalihom saru rmied.

Staqsieni għall-għajnuna, u bdejna billi flimkien żorna l-għassa tal-pulizija qrib ta’ fejn joqgħod biex jagħmel rapport.  Laqgħana membru tal-korp tal-pulizija, li b’kortesija tkellimna fit-tul u wara li Ibrahim ħareġ l-irċevuta, b’sorpriża tgħallimna li n-numru tal-karta tal-identità kwotata kienet valida.  Meta isem l-aġent daħħaltu fis-sistema ta’ Google, sirt naf li l-persuna huwa magħruf mill-pulizija u li fil-fatt kumpanija tal-aġenti diġà tellgħetu l-qorti wara frodi u weħel sentenza sospiża.

Ġejna mgħarrfa li aħjar isir rapport uffiċjali fir-raħal ta’ fejn il-post kien se jinkera.  Wara ħafna drabi, li qisu Ibrahim u l-pulizija ma bdewx jinftehmu sal-aħħar, iddeċidejt li nerġa’ nakkumpanjah.  Ħadulu d-dettalji biex isir rapport uffiċjali, imma l-pulizija dehret idejha marbuta u bla saħħa ta’ x’passi tista’ tieħu.

Sadattant Ibrahim irid jerġa’ jmur l-għassa biex jgħaddi kopja tal-irċevuta għax fotokopja fl-għases jidhru għadhom ma waslux, u tant ieħor mhux possibli li tintbagħat kopja ta’ din l-irċevuta bil-posta elettronika.

Ibrahim se jerġa’ jiftaħ ferita u jieħu triq twila oħra lejn l-għassa.

Il-każ tiegħu ma jidhirx uniku.

* L-isem ‘Ibrahim’ huwa fittizzju.

Dan l-artiklu deher għall-ewwel darba fuq It-Torċa tas-17 ta' Settembru, 2017

Il-kriżi Venezwelana, ir-ross tiksbu bil-kuntrabandu

Il-vuvuzuela kienet għamlet ħafna ħoss madwar id-dinja meta l-Afrika t’Isfel organizzat it-Tazza tad-Dinja lura fl-2010.  Bħalissa iżda fl-aħbarijiet internazzjonali hija sfortunatament il-Venezwela li qiegħda tagħmel ħoss, li sfortunatament l-istess bħall-instrument li għadni kif semmejt mhux wisq ħlejju. 

Kont sorpriż ħafna meta rrealizzajt li hawn Malta fuq din il-blata tant mili ‘l bogħod tinsab komunità ta’ Venezwelani, u wara ftit ta’ stħarriġ irnexxieli niltaqa’ ma’ Venezwelana fuq patt ta’ anonimità fuq is-sitwazzjoni straordinarja ta’ pajjiżha.

Din il-persuna, li għall-fini ta’ dan l-artiklu se nsejħilha Alejandra, hija ta’ karnaġġjon ftit ismar, kważi kważi titfixkilha mal-Maltin, imma l-lingwa Spanjola tagħha u forsi anke t-tbissima li tagħtik dirett f’għajnejk meta tiltaqa’ magħha mill-ewwel jikxifha li ġejja mill-Amerka Latina.  Kont aktar sorpriż meta Alejandra stqarret miegħi li tikkalkula li f’Malta il-komunità ta’ Venezwelani tgħodd mal-erba’ mija.

Il-Venezwela l-ewwel darba li ġibditli l-attenzjoni tiegħi kienet minħabba l-mexxej kariżmatiku tagħha Hugo Chávez, li bħall-prim ministru tas-sebgħinijiet f’Malta kien hemm min jadurah u min jobogħdu.  Ma kellux triq tan-nofs.  Illum Chávez ilu mejjet erba’ snin, u minfloku hemm eks-ministru tiegħu, Nicolás Maduro.  Bħalissa, l-aħbarijiet internazzjonali mimlija bl-aħbarijiet ta’ vjolenza f’dan il-pajjiż li kkawżat il-qtil ta’ kważi mitt persuna waqt protesti u daqstant ieħor in-nuqqas ta’ ikel li qiegħed iħalli lill-Venezwelani ibatu l-ġuħ. 

Biex inkunu brutalment onesti l-vjolenza qatt ma kienet nieqsa f’Caracas, il-belt kapitali ta’ Venezwela.  U fil-fatt, Alejandra stqarret miegħi li kienet iddeċidiet li titlaq mill-Venezwela u tiġi f’Malta wara li ġiet mhedda b’arma tan-nar fit-triq sabiex jeħdulha flusha.  “Kont għamilt xi sitt xhur inħossni ħażin ħafna u mbeżża’, wara dak l-inċident u spiċċajt ħadt id-deċiżjoni li nitlaq art twelidi u lill-familja u nfittex ħajja aħjar fl-Ewropa.”  Meta staqsejtha kif minn tant pajjiżi spiċċat f’Malta, weġbitni, “li kellha ħabib hawnhekk u għalhekk il-fatt li diġà naf lil xi ħadd hawn f’kontinent ġdid wassalni lejn din il-gżira.”

Ftit wara ma stajniex ma nkomplux fuq Chávez.  Ma domtx ma ndunajt fuq liema naħa tal-miżien Alejandra titfa’ lil dan l-eks president Venezwelan.  “Chávez wiegħed ħafna imma għamel ftit.  Iva veru, ta ħafna benefiċċji, imma l-mentalità tiegħu kienet waħda limitata.  Ried jittratta lil kulħadd l-istess.  Imma dan wassal biex min jaħdem ħafna u min jaħdem ftit jaqla’ kważi l-istess.  U għalhekk kisser il-motivazzjoni ta’ min is-soltu jaħdem aktar.  Ukoll jekk kont taħdem mal-gvern bħal kif inhi ommi bħala għalliema, kien jagħmillek pressjoni psikoloġika kbira biex tivvota lilu.  U aktar minn hekk il-pulizija taf tiġi tħabbatlek il-bieb biex tilbes l-aħmar u tmur fil-pjazez biex fil-midja internazzjonali jidher li l-poplu jħobbu.”  Li jagħmel aktar diffiċli biex tifhem kif dan il-pajjiż qed ibati mill-faqar huwa l-fatt li dan il-pajjiż għandu wieħed mill-akbar riservi ta’ żejt fid-dinja.  “Aħna ngħidulu l’oro negro, id-deheb iswed.  Ta ħafna minnu b’xejn lill-pajjiżi ħbieb tiegħu bħal Kuba.  U ta’ madwaru min jaf kemm gawdew.”

Imma fi żmien Chávez ngħidilha l-iskarsezzi bażiċi li hemm ma kienux jeżistu.  “Hekk hu.  Tħobbu jew tobogħu Chávez kien bniedem intelliġenti ħafna.  Kien jagħmel kollox bil-mod.  Maduro, l-president attwali xi ħaġa oħra.  Dan qatt ma studja.  Kulma kien xufier ta’ trukk, u issa għax kien qrib ta’ Chávez spiċċa fit-tmun ta’ pajjiż ta’ erbgħin miljun.  U jrid ibiddel kollox f’salt.”

Il-paga minima tal-Venezwela żdiedet tlett darbiet matul din is-sena.  L-aħħar darba żdiedet b’50%.  Ukoll  paga ta’ xahar tlaħħaq kważi 98,000 bolivar.  Tinstema’ inkredibbli.  Imma meta l-inflazzjoni hija ta’ 720%, iż-żerojiet jiswew ftit aktar mix-xejnijiet.  Ukoll, skont id-dolartoday.com li hija sors mhux uffiċjali imma li jintuża ħafna mill-Venezwelani, 98,000 bolivar jiswew daqs $10.44 jew €9.  U b’dawn l-eluf ta’ bolivari x’tista’ tixtri?

Hawnhekk Alejandra tanima ruħha mmens.  Taqbad karta u tibda tniżżel xirja bażika għal familja ta’ tlieta min-nies.  Forsi anke aħna nagħmlu l-listi qabel ix-xirja.  Id-differenza tal-lista ta’ Alejandra hija li fiha wkoll il-prezzjijiet.  U tibda: kilo ross: 6,000 B, kilo pasta: 10,000 B, tiġieġa: 20,000 B, kilo zokkor: 6,000 B, kafè: 12,000 B, kilo laħam (lussu kbir): 30,000 B, ġobon: 10,000 B, ħobża: 2,000B, toilet paper: 20,000 B, shampoo: 20,000 B.  Din il-lista sempliċi tellgħet il-kont għal 136,000 B.  Allura bilfors trid toqgħod mingħajr uħud minn dawn l-affarijiet bażiċi.  Kulma semmejna kważi ikel. 

L-ikel sar qisu droga.  Kollox bil-kuntrabandu.  Il-ħwienet tant għandhom ftit provisti, li nħolqu dawk li huma jsejjħu l-bachaqueros, li l-kapital tagħhom jippermettilhom jaħtfu l-ftit provisti u jbiegħuhom m’għola s-smewwiet.  U m’għandekx għażla oħra ħlief li tixtri mingħandhom, għax il-ħwienet għandhom kjuwijiet ta’ kilometri.

“Il-kliniċi tal-biki.  Lanqas alkoħol biex jintuża bħala diżinfettant ġieli ma jkollhom.  Siringi, xejn.”

Ħafna Venezwelani qegħdin jaqsmu lejn il-Kolumbja jew il-Brażil.  Mhux b’ajruplan, għax jiswa wisq, imma jew b’karozza, jew bil-mixi.  “Aħna l-emigranti salvazzjoni għall-familja tagħhna għax nistgħu nibagħtu xi ftit flus u tad-dar ikunu jistgħu jixtru x’jieklu.”

Meta staqsejtha kif inhi s-sitwazzjoni għall-Venezwelani f’Malta, b’żewġ daqqiet ta’ ras laterali, weġbitni li, “nsibu ħafna problemi fuq il-viża u għalhekk diffiċli ssib impjieg li tixtieq u ttejjeb sew lilek innifsek għax dejjem imdendla.  Ukoll il-kera qiegħda togħla wisq.”

U kif tieħu l-aħbjarijiet li jaslu mill-Venenzwela?

“Agħar.  Ħafna, ħafna agħar inħosshom minn meta kont hemm stess.”

Inbiddel ftit id-diskors biex nipprova nirritorna lejn it-tbissima tipika Latina ta’ meta ltqajna fil-bidu u nistaqsieha f’hiex il-Venezwelani qed isibu refuġju minn dan kollu.  “Aħna nemmnu ħafna f’Alla.”

F’sitwazzjoni bħal din bilfors tittama li l-bniedem ma jgħix bil-ħobż biss.

Dan l-artiklu deher oriġinarjament fuq It-Torċa ta' nhar il-Ħadd, 6t'Awwissu.