Min hu nies?

U forsi aktar minn hekk min mhux?

Il-kelma nies nużawha ħafna.  Nużawha biex pereżempju nirreferu għal qrabatna – dawk niesi, niesna, eċċ.  Ħafna drabi nużawha biex inħossuna parti minn xi ħaġa akbar minna.  Forsi wkoll biex nesprimu s-superjorità li nħossu fuq l-annimali, għax aħna nitkellmu u nirraġunaw waqt li huma mhumiex kapaċi.  Biss min normalment juża l-kelma nies jużaha b’mod differenti minn min jgħid umanità, minkejja li mal-ewwel daqqa t’għajn jidhru simili ħafna.  Normalment il-kelma tal-aħħar nużawha biex ninkludu filwaqt li nies nużawha aktar biex neskludu.  Min jgħid li xi ħadd mhux nies mhux normalment se jirreferi għall-istess tali bħala mhux uman.  Jista’ jkun ukoll li l-kelma umanità u dak kollu li ġġib magħha hija ‘l fuq minn kif jaħsibha min iħobb juża nies jew mhux nies b’mod ġenerali.  Il-kunċett ta’ għaqda jew unjoni għalih għandu jsir bejn min hu bħalu f’kollox biss.

Mhux nies hija frażi li tingħata lil ħafna umani b’mod derogattiv, jew aktar preċiż dispreġġjattiv.  Jista’ jkun li tingħad f’saħna tal-mument.  F’dan il-każ tista’ tkun l-intuwizzjoni tiegħek li twasslek biex tlissinha.  Għaqqadhom ftit flimkien u magħhom aktar minn kollox ikunu qegħdin joħorġu l-preġudizzji.

Min hu nies jew mhux jiddependi ħafna f’liema pożizzjoni sabet ruħha il-persuna li qiegħda tiġi mwieżna u l-anglu min fejn qiegħed iħares min qiegħed iwieżen.    It-titlu jista’ jiddependi minn ġidek, (irrelevanti kif tellajtu), it-twemmin tiegħek, fejn twelidt, il-familja li ġej minnha jew il-kulur ta’ ġildtek, daqslikieku kienet xi għażla tiegħek waqt li kont f’ġuf ommok.  L-istat jew xi ministru li ċ-ċirkostanzi ġabuh responsabbli fuq hekk jista’ wkoll jiddeċiedi intix nies jew le.  Dan minn fuq il-pedestall jista’ jagħżel li jeduka biex ikun hawn aktar umanità u inklużjoni, jew minflok jagħżel it-triq sempliċi frott il-biża’ li jitlef dan il-pedestall u jipprova jingħoġob ma’ min jaħseb li hawn min hu u min mhux nies. 

B’daqqa ta’ firma jista’ jiddeċiedi li inti m’intix nies u jagħmillek ħajtek miżerja.

Sempliċiment karta tal-identità tista’ ssir diffiċli biex tinkiseb aktar minn ċertifikat ta’ lawrija.  Dak li hu sempliċi fil-ħajja ta’ kuljum jsir impossibbli.  Flusek li taqla’ wara li tinqatalek it-taxxa trid iġġorrhom fuqek għax il-bank ma jiftaħlekx kont mingħajr din il-karta.  Viżta fl-isptar issir kważi mpossibli, għax mingħajr din il-karta inti ma teżistix.  Jekk ma teżistix imma tinsisti li teżisti inti fantażma.  U l-fantażmi jbeżżgħu ħafna, għax mhux tad-demm u l-laħam.  Tista’ wkoll twasslek biex tmur iġġedded il-karta inferjuri li għandek u minflok tispiċċa Ħal Far, f’detenzjoni magħluq, mhedded b’deportazzjoni lejn art li inti ħrabt minnha, b’ħajtek maqluba ta’ taħt fuq mil-lum għal għada.

Min jaħseb li hu nies u ħaddieħor mhux nies irid itella’ l-ħitan.  Min mhux nies huwa ta’ theddida għalih, minkejja li forsi qatt ma tkellem miegħu, u ma jafx x’isarraf.  Imma huwa jafda l-istint tiegħu li jgħidlu biex fuq kollox ma jafdax.  Konvint minn dan daqs meta jilgħab embu għax kellu ħolma u ċert li d-dinja ddur miegħu u b’hekk dawk iż-żewġ numri se jitilgħu żgur nhar is-Sibt li ġej.  Il-konvinzjoni imnebbħa mill-perċezzjoni hija simili għall-biża’ minn kamra fid-dlam.  Iġġegħlek timmaġina li fiha ħafna monstri fiha, fejn kull m’għandek bżonn hija l-iżgħar xemgħa biex ixxejjen  dawn il-biżgħat u tinduna li dak li qed taħseb mhux minnu.  L-istint ma’ perċezzjoni mhux indokrata hija taħlita letali – għal min jgħixha u għal min ikollu jħabbat wiċċu ma’ min jgħixha.

Imma altru milli kollox mitluf.  Waqt li għadhom jitilgħu l-ħitan, f’moħħna u bejn il-fruntieri li xi ħadd xi darba penġa, daqstant ieħor waqgħu ħafna minnhom.  Il-vjaġġar qatt ma kien faċli daqs illum, it-traduzzjoni saret il-lingwa ta’ ħafna, u jeżisti għatx kbir biex insiru nafu u nitgħallmu minn xulxin.

It-tfittxija lejn superjorità billi tniżżel lil ħaddieħor hija għall-insikur.

Dan l-artiklu deher fuq It-Torċa fl-edizzjonji tas-16 ta' April, 2017.

Umani użati bħala rahan

Wieħed mill-akbar ekonomisti Kanadiżi, John K Galbraith stqarr li ‘Il-migrazzjoni hija l-eqdem azzjoni kontra l-poverta.  Hija tagħżel lil dawk li l-aktar iridu għajnuna.  Hija tajba għall-pajjiż li jmorru fih waqt li tgħin tkisser l-ekwilibriju ta’ poverta fil-pajjiż li ġejjin minnu.”

Fi kliem ieħor l-immigrazzjoni tħaffef dak il-pajjiż li niesu jitilqu minnu hekk kif ix-xogħlijiet ta’ min telaq jintirtu minn min jibqa’ hemm.  Normalment l-immigrant ukoll imur fejn hemm xogħol aktar minn pajjiżu.  L-immigrant huwa bniedem ħawtiel, kuraġġjuż u imprenditur.  Fejn se jmur jaf li se jkollu jaħdem aktar min-nies tal-lokal.  Minflok mgħarfa tal-fidda, tistennieh normalment isib pala tleqq daqs il-fidda.

F’Malta dan il-fenomenu rajnieh fis-sittinijet meta eluf ta’ Maltin salpaw lejn l-Awstralja.  Illum il-ġurnata l-affarijiet huma bil-kontra.  Hawn aktar nies ġejjin fid-direzzjoni ta’ Malta milli jitilqu.  Minkejja influss qawwi ta’ persuni, il-qgħad qatt ma kien baxx daqs illum.  Għax min jaħdem, mhux neċessarjament jieħu xogħol ħaddieħor, imma wkoll joħloq xogħol għal ħaddieħor.

Biss mhux kull immigrant huwa l-istess.  Hawn min hu abjad, hawn min hu ġinġer.  U hawn min hu iswed u mill-Mali.

Jidher li waqt l-aħħar summit li seħħ f’Malta bejn il-pajjiżi Ewropej u dawk Afrikani ntlaħaq xi forma ta’ ftehim mal-gvern tal-Mali, biex il-pajjiżi Ewropej jiddeportaw lura immigranti ġejjin mill-Mali kontra ħlas.  Kif l-Unjoni Ewropea, li fuq kollox hija bbażata fuq prassi ta’ anqas fruntieri u aktar libertà fil-moviment tal-persuni setgħet taħseb fi ftehim bħal din jiskantani u jħassibni.  Il-Mali huwa wieħed mill-għaxar pajjiżi l-aktar foqra fid-dinja.  In-numru tal-immigranti ġejjin minn dan il-pajjiż mhuwiex xi wieħed predominanti.  Li tagħmel ftehim ma’ xi ħadd fqir u li forsi huwa dahru mal-ħajt juri nuqqas ta’ sensittività mill-Unjoni Ewropea.

Il-Gvern Malti kważi tfixkel f’saqajh stess fil-għaġla li qabditu biex jattwa dan il-ftehim.  Ma talab ebda deroga, anzi donnu ried jidher bħala paladin ta’ dan il-ftehim.  F’jum wieħed f’Novembru ġabar madwar 30 persuna li għandhom xi konnessjoni mal-Mali u tefagħhom f’detenzjoni f’Ħal Safi.  Ftit wara ġiet delegazzjoni minn Mali biex tidentifika lil dawn il-persuni maqfula.  Ħafna minnhom ma jidhrux li ġew identifikati bħala ċittadini tal-Mali, u lejlet il-Milied, wara aktar minn xahar ġewwa inħelsu.  Illum kważi għaddew xahrejn u disgħa għadhom taħt detenzjoni, jew fi kliem ieħor imsakkrin.

Il-fatt li dawn għadhom hemm juri l-ewwelnett li ma hemmx koperazzjoni mill-awtoritajiet tal-Mali.  Juri fiċ-ċar li ma’ min sar il-ftehim (sigriet) huwa suspettuż.  Wara kollox x’tip ta’ persuna tara lil uliedha bħala oġġett negozzjabli fi ftehim?

Fid-detenzjoni hemm segretezza kbira, nażżarda ngħid aktar mill-Faċilità Korettiva ta’ Kordin.  Il-viżti huma skarsi mmens.  Jiena kont wieħed li dħalt ġewwa u li raw għajnejja ma kienux faċli.  Il-fatt li tieħu l-libertà ta’ persuna mil-lum għal għada meta dan ma għamel ebda reat huwa diġà trawma.  Imma t-trawma tkompli bin-nuqqas ta’ dinjita li dawn qed jinżammu fiha.  Hemm il-kesħa, erba’ persuni jaqsmu ċella bejniethom, l-imħaded bla investi, u f’widnejja wasal li l-lejl ġieli anke qed jitkisser minħabba spezzjonijiet li jsiru mill-gwardjani.  Meta telgħu l-qorti sabiex jikkontestaw din id-detenzjoni ġew umiljati billi tlibbsu l-manetti.  Bdew każ fil-qorti diġà minn taħt.

Din hija l-grazzi li ħadu talli bil-kappell tagħhom sellmulna.  Sakemm kienu ħielsa, ħadmu u ħallsu t-taxxi.  Ħadd ma nnotta t-tislima għax kulħadd kien aktar moħħu fil-kappell forsi kultant imqatta’ tagħhom.  Ix-xogħol ta’ qsim id-dahar sar jiġi mistmerr u f’dan il-pajjiż saret stmata biss l-ispekulazzjoni.

Il-Gvern Malti qiegħed juża disa’ ċittadini mill-Mali bħala rahan daqslikieku dawn mhumiex umani.  Irid juri s-saħħa tiegħu mal-Unjoni Ewropeja u ma’ sezzjoni tal-poplu li għadu jaħseb li l-abjad huwa xi razza superjuri.  Ma nafx hiex kumbinazzjoni li din il-mossa seħħet eżatt wara li għaqda li ejja ngħidu mhux daqstant magħrufa għat-tolleranza ħabbret li se tikkontesta l-elezzjonijiet ġenerali li qegħdin wara l-bieb.

Din hija inġustizzja li ma tistax tkompli.


Dan l-artiklu deher orġinirjament fuq It-Torċa tal-15 ta' Jannar, 2017.

Bejn theddida ta' deportazzjoni u viżta lejn Monte Karmeli

Hekk kif il-Ġubilew tal-Ħniena beda jersaq lejn tmiemu, l-E.T. il-President Marie Louise Preca ħabbret amnestija ta’ 30 jum lill-priġuniera kollha.  L-appell tal-Papa Franġsiku nstema’ minn min kellu jinstema’ f’din il-gżira.  Kien ġest sabiħ għax wara kollox hawn ħafna min qiegħed barra u għamel agħar minn min qiegħed ġewwa.  Ukoll f’dan il-pajjiż jingħataw ħafna amnestiji f’forom oħra u li normalment jintlaqgħu b’entużjażmu.  Pereżempju jingħataw amnestiji lil min kellu flusu barra u qatt ma ddikjarahom, amnestiji lil min kellu d-dejn mal-Kummissarju tat-Taxxi jew aħjar mal-Istat.  Dan l-aħħar sa tħabbret amnestija għal min tella xi bini bla permess.  Permezz tal-Amnestija jista’ jirregularizza l-pożizzjoni tiegħu qisu xejn mhu xejn, u xi taptipa fuq dahru talli rregularizza ruħu ma tonqosx lanqas.

Fl-istess żmien iżda, aktar minn tletin persuna mill-Mali li marru fil-Kummissjoni tar-Refuġjati biex mingħalihom iġeddu l-karti mhux talli ma sabu ebda refuġju imma talli ħadu x-xokk ta’ ħajjithom.  Minkejja x-xokk ma naħsibx li bjadu għax il-kulur tal-ġilda tagħhom mhix fina biżżejjed biex tippermetti hekk.  U la l-ġilda mhux fina u mhux bħal tagħna, l-awtoritajiet konċernati ma ħassew ebda rimors jagħmlu dak li għamlu.  Għax f’Malta hawn min hu nies u jingħata l-akbar żegħil u hawn min mhux nies u flok żegħil jingħata ż-żebligħ.

L-arrest fil-fatt kien nieqes mill-anqas farka ta’ kompassjoni. 

Pereżempju wieħed minn dawn il-persuni li safa arrestat għax kien viljakk biżżejjed li ddeċieda li jitwieled il-Mali, ibati minn allerġija u għandu bżonn jieħu l-mediċina b’mod regolari biex jinnewtralizza l-attakki.  Għall-ewwel ġimagħtejn kellu joqgħod isofri dawn l-attakki minħabba li meta ġie arrestat ma kellux il-mediċina fuqu.  Ma baqax isofri l-attakki għax wara li dawn l-attakki kapriċċjużi wassluh f’imġieba suwiċidjali ntbgħat l-isptar Monte Karmeli u jiena stess wara komunikazzjoni ma’ min jgħix miegħu għaddejtlu l-mediċina preskritta lilu fl-aħħar viżta tiegħu.

Dan il-persuna li ma tantx jaf b’żegħil kien ilu f’Malta għal numru sew ta’ snin.  Wara l-ħelsien mid-detenzjoni li laqgħetu għal xhur sħaħ wara li skansa il-mewġ tal-Mediterran, beda jaqdef mal-mewġ tal-ħajja u dak li ħafna Maltin ma riedux jagħmlu midd idu għalih huwa stess.  Dan l-aħħar kien qed jaħdem ma’ kumpanija stabbilita u kien qiegħed iħallas it-taxxi.  Fiż-żmien li kien ilu hawn fittex saqaf għal taħt rasu u qalla’ lira lil Malti li bħal ħafna Maltin oħra kellu appartament supplimentari.  Xtara l-bżonnijiet tiegħu mill-ħwienet Maltin u wettaq azzjonijiet oħra li għenu biex iddur ir-rota tal-ekonomija Maltija.

Meta tkun gżira l-ekonomija jkollha bżonn injezzjoni lil hinn mill-fruntieri tagħha u f’dan il-persuna u ħutu, l-ekonomija Maltija sabet għajnuna f’min ma kienetx qed tistenna jew tistmerr.

Iżda dan kollu ntesa.  Jidher li l-gvern Malti ġie inspirat mill-istqarrija tal-president elett Amerikan li jrid ikeċċi tlett miljun migrant mill-Istati Uniti.  Safejn naf jien il-gvern Malti huwa mmexxi minn partit bi prinċipji totalment opposti għal ta’ din il-persuna.

Wara tlett ġimgħat f’detenzjoni f’Ħal Safi, fejn l-uniku ħaġa safja hija l-barbed wire, jidher li se jiġi deportat bħal kif ħafna Eritrejani ġew deportati lura fl-2002 u spiċċaw issawtu.

Ir-reperkussjonijiet imma ma jieqfux hawn.  Bħalissa fost il-komunità li wasslet Malta b’dgħajsa u mhux b’jott jinħass biża’ u inċertezza kbira, għax li ġara lil sħabhom qed jistennewh jiġri lilhom minn ħin għall-ieħor.  Minn qagħda prekarja niżlu għal qagħda vulnerabbli.

Ma’ ċertu nies mhux biss ma teżistix amnestija jew ħniena imma lanqas l-iċken kompassjoni.

Min skansa l-ħalel Mediterranji ta’ żaqq ratba qed isib ruħu jgħix fuq blata li tqatta’ u ċċarrat.

Dan l-artiklu deher fuq It-Torċa tal-11 ta' Diċembru.

Nies u mhux nies

Ritratt: Carl Farrugia

Mingħajr ma naf diġà gerbu ħmistax mit-tnedija ta’ Mhux Nies, li naturalment għalija kienet ġurnata speċjali.  Il-lejla għaddiet bħal leħħa ta’ berqa u nixtieq nerġa’ ngħixhha kollha kemm hi, bl-eċitament kollu li f’ħinijiet issarraf fi friefet fl-istonku, għaraq li xaqq minkejja li ma kienx hemm xemx u kont wieqaf, u tregħid fl-irkoppa hekk kif kull darba qomt bil-wieqfa.  Mhux se nuża umiltà falza, u ngħid li kont qed naħseb li se nkunu jien u erba’ minn tad-dar, imma daqstant ieħor ma stennejtx daqstant attendenza.  U għalhekk ħassejtni kuntent, imċekken u responsabbli fl-istess ħin, għax issa dak li darba kont nikteb għalija sar ta’ ħaddieħor u kulħadd għandu dritt jagħżel liema angolu jew lenti li jrid biex iħares lejn kull storja li rnexxieli ngħaqqad.  Imma wkoll nammetti li kont ilni ma nħoss l-istess pjaċir ta’ meta qomt biex naqra silta mill-istorja li ġġib l-istess isem tal-ktieb u ħarġet kif xtaqt.  Darba qabel kont qrajt parti minnha waqt Palk Ħieles u ma kontx kuntent wisq b’kif ħarġet, imma din id-darba għedt li dmir tiegħi li toħroġ kif ivviżjonajtha meta qrajtha kemm il-darba waħdi.

Il-ġimgħa l-oħra kellna l-Fiera tal-Ktieb,  ovvjament kont hemm kif kien hemm ukoll il-ktieb tiegħi fuq l-istand tal-Klabb Kotba Maltin.  Waqt li jiena nemmen li għandna naqsmu  kemm jista’ jkun millli għandna, daqstant ieħor nammetti li kien ta’ sodisfazzjon tremend nara nies jaqbdu l-ktieb f’idejhom, idaħħlu idejhom fil-but u jissagrifikaw dak li għandhom fil-but ma’ xogħli stess. 

Jekk fil-bidu għedt li t-tnedija kienet ġurnata speċjali ma jistax jonqos li hija wkoll punt ta’ riferiment għalija.  U qed nistgħaġeb kemm seħħew affarijiet f’dawn il-ħmistax.  Sitt ijiem wara t-tnedija, ħadna aħbar li jien għallinqas ma kontx qed nistenna għax kelli u għad għandi fidi fil-matematika u l-umanità u rajt lil Donald Trump jiġi elett President tal-Istati Uniti.  Issa ma nafx hux jien li ngħix fl-isħab jew le, u ma nafx għandix dritt nikkumenta fuq min ivvota f’kontinent li jiena qatt ma rfist fuqu, imma qisu llum il-biża’ hija ħafna aktar faċli li tbiegħha mit-tama.  Il-ħitan saru aktar importanti mill-pontijiet.  Ma nemminx li din hija xi ħaġa tal-lum lanqas, għax wara kollox fil-passat seħħew żewġ gwerer dinjija minħabba li kien hemm min irid jaħtaf lil ħaddieħor u ried ibiddel flok ineħħi l-fruntieri.

L-ewwel tfakkira ta’ x’ġej għalina waslet il-Ħadd meta daħlet l-aħbar li l-istess Trump qed iwiegħed li jrid ikeċċi tlett miljun immigrant mill-Istati Uniti ftit wara li jieħu kompletament il-poter f’idu.  Qalbi għamlet tikk, imma ma kontx naf li fil-jiem li ġejjin qalbi mhux biss se tagħmel tikk imma se timtela dieqa.  L-ewwel ħarġet l-aħbar li fuq il-blata tagħna stess ġew maqbuda xi immigranti li kienu ilhom jgħixu magħna u jikkontribwixxu għall-ekonomija li tant dan l-aħħar tant qed niftaħru biha għax qiegħda tikber u titwessa’, għal snin sħaħ.  Dawn ma nġabrux minħabba xi rekord kriminali , imma minħabba li ħafna drabi nħarsu lejn xi nies daqslikieku mhux nies.  Pajjiżi bħal Mali u s-Senegal mhumiex perfetti, u dawn l-immigranti li qegħdin fostna kienu qed jgħinu nkabbru l-ekonomija tagħna u taw nifs lil pajjiżhom bħal kif għamlu dawk l-immigranti Maltin li salpaw minn xtutna lejn l-Awstralja fis-sittinijiet u x-xogħol li setgħu kellhom huma ntiret minn ħuthom.

It-Tnejn stess irċivejt telefonata li wieħed minn dawn il-maqbuda huwa persuna li jattendi għal-lezzjonijiet tal-Malti li nagħti jiena flimkien ma’ Integra.  Biex intikom idea ta’ dan il-persuna maqbuda issa tturmentata taħt detenzjoni f’Ħal Safi, ma tafx x’se jsir minnha wara kważi ħames snin hawn, huwa persuna li jaħdem bil-ktieb ma’ kumpanija, (ħafna jaħsbu li dawn ma jħallsux taxxi!), iħallas il-kera u kellu mħabba lejn Malta kultant aktar minni nnifsi, għax forsi kien japprezza dak li aħna nqisu naturali imma mhux naturali xejn, għax qabilna kien hemm min xerred demmu għalih.

Minbarra t-turmentazzjoni tiegħu tistgħu taħsbu kemm huma daqstant ieħor itturmentati sħabu li qegħdin f’ilma simili tiegħu.  Jiena kulma għandi balla fl-istonku.

Sieħbi Yayya, inti nies daqsi u daqs ħaddieħor.

Il-Festival Mediterranju tal-Letteratura ta' Malta

Il-Ħamis, kien hemm mumenti li mhux biss ħassejtni li nfetħu bibien is-sema imma konna f’nofshom, iperpru, jirribellaw biex jitqaċċtu miċ-ċappetti u jinżlu bis-saħħa kollha fuqna.  Minkejja li konna f’Fortizza, is-sigurtà u l-kenn kienu ‘l bogħod daqs l-istilel li s-soltu kienu jkunu jiddu fuqna.  Ħassejtni għasra, qisni l-pitazz li sidu assorba fih kull emozzjoni bil-linka, u issa wara li xxarrab sar biss ċapep ta’ inka, u flok se jinżamm fl-idejn b’ċertu għożża se jintrema f’qiegħ borża mis-suwed.

Imma kollox ma’ kollox iċ-ċappetti b’xi mod żammew sod u l-bibien qagħdu.  U l-magħmul mhux dejjem bla kunsill lanqas.  Li kellu jitgħatta tgħatta, il-ħwejjeġ ngħasru xi ftit u  l-Fortizza provdiet kenn f’kappella u sala.  Fil-kenn, il-proża u l-poeżija b’ilħna Maltin, Kurdi, Persjani u Għarab fost l-oħrajn reġgħu mlew is-sensi u fejn kien għadu niedi nixef ftit aktar. 

Rarament iċċekjajt b’tant żelu s-siti tat-tbassir tat-temp daqs nhar il-Ġimgħa.  Għax minkejja li l-Pjan B ħadem, il-Pjan B qatt ma jista’ jkun tajjeb daqs il-Pjan A.  Kieku hekk, ikun hu il-Pjan A.  Xtaqt nisma’ l-ilħna varji fil-beraħ tal-bitħa tal-Fortizza.  Il-kelb il-mismut kull ilma jaħsbu misħun u meta f’xi ħin tqattret nitfa nida, qalbi għamlet tikk.  Imma t-tikk baqgħet tikk, u smajtha jien biss, waqt li l-ilħna differenti din id-darba mlew il-bitħa beraħ tal-Fortizza, u semagħhom kulħadd.

Is-Sibt tkompla fejn ħallejna.  Il-proża reġgħet tħalltet mal-poeżija, l-poeżija mal-mużika kultant mingħajr bżonn ta’ strumenti, u l-istejjer fittiziji ta’ Elias Khoury mar-realtajiet ta’ nies mhux wisq ‘il bogħod minna.

Fi tlett’ijiem iltqajna ma’ lingwi differenti u vuċijiet differenti.  Vuċijiet differenti jfissru ħsejjes differenti.  U l-ħsejjes differenti jfissru mużikalità differenti.  Il-mużikalità differenti tat lok għal teknika differenti biex ġew espressi emozzjonijiet minn wieħed lejn l-ieħor.  Il-Festival naħseb li kien ċelebrazzjoni ta’ dan kollu bis-saħħa tat-traduzzjonijiet kollha li saru.  U waqt li l-ebda lingwa qatt ma jista’ jkollha mera perfetta għal lingwa oħra daqskemm li tħoss int fuq xi ħaġa qatt ma nista’ nħossu jien, il-qsim u t-tixrid tal-lingwi permezz tal-letteratura kienu ċelebrazzjoni tad-diversità fil-ħajja.

Fil-finali meta kull kittieb qara xi versi minn tiegħu, għal mument qabditni ftit dieqa, għax is-sabiħ tkun tridu ma jispiċċa qatt.  Imma forsi veru s-sabiħ jista’ ma jispiċċa qatt, għax il-mumenti li għaddejna minnhom se jibqgħu fina, u l-esperjenzi u l-ħsibijiet tal-awturi mistiedna ħadthom miegħi lejn id-dar f’forma ta’ kotba.

Flus foloz validi

Ftit wara r-revoluzzjoni tal-1959 il-firma ta’ Che Guevara, bħala l-President tal-Bank Kuban sabet ruħha fuq il-flus Kubani.  Illum, sebgħa u ħamsin sena wara, f’Kalabrija, fuq ċertu flus, mhux firma biss tinsab, imma saħansitra stampa tiegħu stess.  Meta tqis kemm il-darba il-wiċċ fotoġeniku taċ-Che dar mad-dinja, xi drabi anke biex iservi bħala publiċità għal kumpaniji li żgur għandhom ideali differenti minnu, faċli wieħed ma jistgħaġibx wisq u jibqa’ sejjer għal riħu.  Imma dawn il-flus b’Che Guevara fuqhom m’humiex sempliċi stunt publiċitarju imma parti minn proġett mill-isbaħ imwelled minn Giovanni Maiolo, uffiċjal fil-Kunsill ta’ Goiosa, fil-qiegħ taż-żarbun tal-Italja, li ħafna drabi sforz l-ekonomija dipressiva tagħhom, tinħass bħala qiegħ bla lasktu.

Fir-raħal ċkejken ta’ Goiosa jgħixu 7,500 ruħ.  Dan ir-raħal jilqa’ ħamsa u sebgħin (1% tal-popolazzjoni) bejn immigranti li għadhom qed ifittxu ażil u refuġjati.  Fl-aħħar elezzjoni reġjonali, Salvatore Fuda li llum huwa s-Sindku, ppropona fil-manifest elettorali tiegħu li r-raħal tiegħu għandu jilqa’ refuġjati u immigranti.  Fuda ma kienx sempliċiment ħalliem, imma wkoll prattiku, u x’aktarx inspirat minn x’ġara f’Riace, raħal ieħor ċkejken ftit ‘il bogħod.

Riace ftit qabel kien raħal minsi, personifikazzjoni tal-kanzunetta ‘Ghost Town’ tal-Ispecials.  Il-ftit nies li kien baqa’ kienu dejjem qed jonqsu, min billi jimxi lejn it-Tramuntana tal-pajjiż u min għal aktar lil hinn.  Is-sindku Domenico Lucano irribatta dan billi fetaħ il-bibien ta’ raħal twelidu għall-immigranti u b’hekk fl-aħħar ta ħajja lil dan ir-raħal.  L-iskejjel ma baqgħux vojta.  L-għalliema għal darba reġa’ beda jkollhom udjenza.  Ir-rota ekonomika ngħatat iż-żejt minn sors li ħafna nies kienu jarawha bħala bastun fir-rota.

Għal kull immigrant, il-Kunsill ta’ Goiosa jirċievi €35 kuljum, u għalhekk qrib il-miljun ewro fis-sena.  Dawn iridu jkopru kull bżonn li immigrant ikollu, fosthom ikel, akkomodazzjoni, tagħlim tal-lingwa u servizzi ta’ saħħa.  Il-bqija jingħataw bħala flus fil-but.  U hawnhekk jidħlu l-flus b’wiċċ Che Guevara.

L-immigranti minflok Ewros kontanti jingħataw flus b’wiċċ Che Guevara, li kull waħda hija ekwivalenti għal €10.  Flus simili huma ta’ €20 b’wiċċ Hugo Chavez u ta’ €50 b’wiċċ Karl Marx.  Il-kundizzjoni ta’ dawn il-flus hija li dawn jistgħu jintużaw biss f’Goiosa.  Sidien il-ħwienet jaċċettaw dawn il-flus u wara jsarrfuhom għand il-Kunsill, u jirrealizzaw b’mod konkret li dawn in-nies li ħafna minnhom ħarbu mill-persegwitazzjoni qed jgħinu lin-negozji tagħhom.

Meta staqsejt lil Giovanni Maiolo, jekk dawn il-flus joħolqux atmosfera tossika ta’ “aħna u huma”, Maiolo weġibni b’passjoni li huwa min huwa maqtugħ mir-realtà u jrid jiżra’ l-firda li jirraġuna hekk.  “Ir-realtà hija li l-fondi biex ngħinu lill-immigranti għandhom effett pożittiv ħafna fuq l-ekonomija tar-raħal.  F’Goiosa, għoxrin ruħ jaħdmu b’mod dirett mal-immigranti.  Għandna sittax -il dar li llum bis-saħħa ta’ hekk huma mikrija, meta qabel kienu vojta, u għalhekk il-propjetarji Kalabriżi issa qed jaqilgħu minnhom.  L-immigranti għandhom bżonn jagħmlu x-xirjiet tagħhom, u x-xirjiet tagħhom jagħmluhom f’Goiosa.”

Meta l-merħba tkun awtentika tagħti l-frott.

Folja minn djarju Peruvjan

Sfurzajt ruħi ‘l barra mis-sħana tas-sodda, u qbadt il-feltpen u dan il-pitazz stess, fuq din il-mejda tal-injam li tiċċaqlaq ħafna jiena u nikteb, u li mgħottija bi tvalja bil-kuluri tipiċi tal-Inka.

Fuq rasi għandi saqaf taż-żingu.  L-injam tal-art mhux qed eżatt imwaħħal waħda mal-oħra u ħadt ħsieb i nilbes il-karkur, għax hawn xi erba’ msiemer li mhux imwaħħlin kompletament u għadhom ftit ‘il barra.  Għandi żewġ twieqi li jagħtu għall-ispettaklu ta’ barrra, foresta aktar milli muntanja imma li qiegħda f’altitudni għolja u għalhekk skont Josias ma tistax tissejjaħ ġungla.  It-twieqi la jinfetħu u lanqas jingħalqu għax tal-plastik (mhux ċar wisq), imwaħħlin b’pinnijiet ftit ħoxnin.  Taħt it-twieqi, hemm qasab imwaħħal waħda fejn l-oħra u ovvjament billi huma tondi  naturalment raffi, tgħaddi sew l-arja kiesħa minn bejniethom.

Fil-fatt malli ħriġt mis-sħana tas-sodda ilbist par kalzetti ħoxnin u tleflift daqs li kieku sejjer barra, sal-ġakketta l-ħoxna l-ħadra u dik li nilbes ma’ għonqi flok xalpa xeddejt.

Illum terraqna ħafna.  Qomt fl-erbgħa ta’ filgħodu għax irqadt qabel it-tmienja.  Lgħabt logħba sudoku għall-irdoss u d-dawl tal-head torch, li wara siegħa u fl-aħħar żewġ numri ndunajt li kelli żball.  Ftit tmattir, lestejt il-basket u li rrealizzajt li tqil aktar milli kont qed naħseb.  Bl-ilma b’kollox naħseb qbiżt l-għaxar kilos.  U llum, imma għal-lum biss, se jkolli nġorru.  Wara kolazzjon kbir mhux ħażin, tlaqna ftit wara s-sitta u nofs.  Bdejna b’telgħa wieqfa għax ridna nilħqu ponta ‘il fuq l-erbat’elef metru sew.  Minn ħin għall-ieħor Josias beda joffrili biex jeħodli l-basket tqil għax tiegħu kien ħafif, imma jien ovvjament irrifjutajt. Ħadna ntervall ċkejken u komplejna naffrontaw it-tlajja ‘l fuq.

Offrieli biex nieqfu aktar minn darba imma jien nippreferi li ma nkissrux il-momentum u li nieqfu mill-anqas.  Imma ftit wara tlabtu jien għal intervall.  Għal mument waħħalt fil-kolazzjon kbir li ħadna u li mxejna fuqu mill-ewwel.  Dak żgur ma għenx, imma s-sensazzjoni kienet bħal dik ta’ meta missejt ma’ xi ħaġa u t-tabib kien qalli li din il-ħaġa misterjuża, jiena allerġika għaliha.

Bdejt inħoss bħal ħruq fl-istonku u ftit uġiegħ f’dahri u anke għajnejja ħassejthom ftit jiġġebdu.  Waqafna, u bdejt nistejqer, anke jekk għal ftit sekondi ħassejtni ftit agħar, u bdejt nibża’ li l-altitudni għolja qed tagħmel tagħha.

Josias imma ma ndunax, tant li staqsieni biex inkomplu, imma jien tlabtu ħames minuti oħra.

Għaddew il-ħames minuti, u issa l-unika problema jew sfida saret ir-rotta wieqfa daqs tavlun li ma tistax tieħu wisq spazju.  L-arja minn barra kiesħa u l-għaraq ma’ dahri.  L-ingwanti kont neħħejthom hekk kif kont ħassejt dak l-attakk ċkejken u beda jdejjaqni kollox.  Imma issa bdejna nlaħħqu u naqbżu trekkers oħra u għad-disgħa u għoxrin wasalna fejn ridna naslu, skont it-tabella, 4,620 metru ‘l fuq mill-baħar.  Meta nkunx fih jew qribu, nogħla kemm nista’ minnu.

Ħadna erba’ ritratti flimkien u issa t-triq li baqa’ wara din il-ponta kollha għan-niżla fejn kull qaddis jgħin, imma fejn l-irkupptejn jirtgħodu xi ftit.

L-isfel sibna ftit kenn u waqafna għall-ikla li konna qed inġorru magħna – biċtejn tiġieġ u ħaxix immarinat.  Jien ħadt biċċa waħda biss tat-tiġieg għax kont għadni qed nibża’ ftit.  L-għadam ta’ Josias tajnieh lil kelb kannella li kien hemm.  Inżilna ftit aktar l-isfel u bdejna nidħlu aktar fil-foresta, f’aktar umdita’, temperatura aktar baxxa u spettaklu tan-natura differenti.  Immaġina abiss fond b’eluf ta’ metri, imma flok swidija, ħdura, u bis-sħab qisu l-għatu tal-abbiss.

Komplejna nimxu, u naħseb li bdejt ngħejja, tant li f’ħin minnhom ħadt ġebla u kważi tellfitni l-bilanċ kollu, u  aħfirli, imma bdejt inħoss l-affarijiet ftit tedjanti.  Ir-realta’ kbira kienet li kont qed nimmisja l-arloġġ li jtini eżatt kemm il-kilometru għamilt u kemm baqa’.  Kont qed nimmisja l-kontroll totali.

Josias raġel u gwida mill-aħjar imma qisu m’għandux sens daqstant preċiż tad-distanzi.

L-aħħar ftit tat-triq sibt rifuġju f’li ngħodd kull pass, u tgħallimt li f’niżla nagħmel 110 pass kull minuta, u f’telgħa daqs ħamsa u tmenin.  F’wita ma nafx kemm nagħmel għax ma kienx hemm.

Iddeċidejt li baqgħalna mal-4,000 pass skont kif ikkalkula Josias, imma lħaqt għoddejt elf biss meta wasalna, bl-arloġġ jaqra s-siegħa u nofs u ħamsa, u li skont il-programm kellna naslu għall-ħamsa.

Laqgħetna xwejħa Peruvjana, b’kappell iswed, b’xagħarha minn wara malji, jingħaqdu t-tnejn, mingħajr wisq tbissim, u kliem Spanjol għax taf kważi biss bil-Quecha.

Il-kuluri Inkjani u s-sens ta’ sodisfazzjon pattew.