Il-biedja f'Malta, fejn sejra?

Jidher li kulħadd irid jiekol, imma mhux ħafna jridu jomgħodu.  Jerġa’ anqas huma lesti li jaħsbu mnejn l-ikel fuq il-platt ġej.  Il-biedja f’Malta tinsab fi kriżi, u skont il-bdiewa nnifishom il-moral tagħhom qiegħed fl-istess livell tal-art li minnha jtuna x’nieklu.  Imma ftit jidhru nkwetati b’din is-sitwazzjoni.  Il-bidwi sfortunatament ftit għandu leħen, u l-gaffa tal-iżvilupp mhux biss ħaditlu ħafna mill-art li darba kien jaħdem hu stess imma wkoll qed tordmu ftit ftit.  Forsi jiena stess m’għandix għalfejn nistgħaġeb daqstant għax ġej minn familja li temgħet u kielet hi stess mir-raba, imma ħafna drabi ħassejt id-disprezz ta’ sezzjonijiet tas-soċjetà Maltija lejn il-bidwi, li l-kallijiet f’idejh sforz il-ħamrija jagħmluh jidher anqas sofistikat.  Imma n-natura qatt kienet wisq stmata minna?

Dan l-aħħar fil-midja lokali ħarġet aħbar li lill-bidwi poġġietu f’ilsien in-nies.  “Il-prodott Malti jidher li għandu l-aktar pestiċida fl-Unjoni Ewropea.”  Ftit wara b’tipi ħafna anqas kbar, lil hinn mid-drammatiċità tal-istess titlu ħarġu affarijiet oħra.  Fost oħrajn ħareġ li dawn it-testijiet saru fuq pereżempju bżara ħadra waħda jew tnejn.  Irħejtha lejn wieħed mill-irħula li r-raba u l-bidwi għadu jeżisti biex niddiskuti dan kollu.  “Kif tista’ tkun reali b’test fuq ammonti tant żgħar.  Jista’ survey tal-elezzjoni jsir fuq tlieta min-nies biex tħoss polz il-poplu?”  Ħareġ li waħda mill-problemi kbar hija li dawn it-testijiet iqumu mijiet tal-liri u ma jsirux f’Malta għas-sempliċi raġun li f’Malta m’hawnx laboratorju li jista’ jagħmel testijiet speċifiċi. 

Il-pestiċida għandha l-prezz tagħha u l-bidwi mhux se juża l-pestiċida għalxejn b’xejn.  Speċjalment meta tqis li l-qligħ għall-bidwi dejjem qed jittiekel aktar milli qed jittiekel il-prodott li joffri.  Sakemm il-prodott jinqata’ fi żmien biżżejjed minn wara li jiġi applikat il-bexx, il-periklu jitlaq.  Il-pestiċida bħall-mediċina.  Sakemm tintuża b’mod tajjeb, l-effetti huma mnaqqsa.  Ukoll, skont ir-regoli tal-Unjoni Ewropea kull tip ta’ pestiċida li jidħol fil-pajjiż għandu jkun reġistrat fil-pajjiż.  Kien hemm min ta x’jifhem li ċertu pestiċidi qegħdin jidħlu speċifikament f’Malta biss.  Il-bidwi li tkellimt miegħu b’tant pjaċir, jirribattiha bis-saħħa kollha.  “Taħseb li dawn il-kumpaniji multinazzjonali se jinvestu f’tip ta’ bexx għalina biss, meta in-numru tagħna kkumparat ma’ ta’ pajjiżi oħra huwa sempliċiment tikka?  Għalihom dan ma jagħmel ebda sens finanzjarju.”

Personalment, insibha diffiċli nemmen li barra minn Malta fejn hemm kumpaniji enormi wara l-prodotti agrikoli, u bla dubju għalihom il-profitti jiġu l-ewwel u qabel kollox, iħaddnu etika għola minn tal-bidwi Malti.

Il-bdiewa qegħdin jaqblu mal-ħafna stqarrijiet ta’ xjenzisti li d-dinja għaddejja mit-tibdil tal-klima.  Huwa l-bidwi li jħoss fuq rasu t-tibdil ix-xemx taħraq aktar, u aktar minn hekk il-wasla ta’ ċertu parassiti ġodda li ġġib magħha din il-bidla.  Dawn l-aħħar tlett snin pereżempju waslet parassita ġdida li attakkat b’mod speċjali t-tadam.

Laqatni fil-laħam il-ħaj.  Jiena nadura t-tadam.  Naraha frotta umli li tista’ ddaħħalha ma’ kollox.  Dan l-aħħar spiċċajt nqatta’ flieli flieli kull tadama biex innaddafha.  Ftit jiem ilu, imma rnexxieli tadam sabiħ, aħmar nar.  Ma stajtx ma nixtrihx.  Imma meta gdimt l-ewwel gidma ndunajt li t-tadam bl-apparenza tiegħu kien gidimni ferm qabli.  Kien togħma tal-plastik.  Kien ta’ barra.

Jista’ l-pajjiż tagħna jippermetti li l-prodott tagħna tant bnin li jinqata’ fl-istess jum li jasal fil-platt tagħna ma nibżgħux għalih?

Il-kelma organic bħalissa hija l-kelma tal-moda ta’ bħalissa.  Imma kemm verament dawn ikunu lokali?  Il-prodott jiġi affetwat mhux mill-bexx biss.  It-tniġġis fl-arja jaffettwa daqstant ieħor.  Xi rziezet jew forsi aħjar kumpaniji li jpinġu lilhom infushom bħala organiċi qegħdin mat-toroq, mnejn jgħaddu eluf ta’ karozzi jdħaħħnu kuljum.  Ma jiddistingwux lanqas bejn prodott lokali u prodott importat, li min jaf kemm inqata’ qabel u kellu jiġi trasportat u għalhekk ħammeġ xi ftit jew wisq l-ambjent.

“Il-pitkalija għandha bżonn riforma immedjata bħal kif kellha l-pixkerija.  M’hemm sistema ta’ xejn.  Lanqas biss inkunu nafu kemm qed indaħħlu mill-istess prodott u x’domanda hemm għalih ħalli nieħdu prezz ġust.  M’hemm traċċibilita ta’ xejn.  Tagħti ħarsa lejn is-soqfa mtaqqba biżżejjed inti biex tinduna kemm qiegħda fi stat ħażin.  Il-prodott tagħna għandu jkun preżentat bl-aħjar mod possibbli, wara kollox l-ewwel ma tiekol l-għajn.  U rridu nibdew minn ras il-għajn, cioe mill-pitkalija.  Il-bidwi huwa mgħaffeġ wisq biex jaħdem fuq  marketing tal-prodott tiegħu.  Għandu bżonn l-għajnuna mill-pajjiż, li qed jipprovdi huwa parti mill-ġid nazzjonali li m’huwiex imħallas ġustament għalih, bħal kif inġustament kultant tara prodott medjokri ta’ barra fil-kannestri tagħna.”

Il-bidwi wkoll qed jonqoslu r-raba li jaħdem tant li qiegħed jaħdem l-istess raba jum wara ieħor mingħajr ma jkollu għelieqi li jtihom nifs.  Is-sostennibilità qed tiġi affettwata negattivament.  Tidher kontradittorja meta tqis li qed ngħidu li l-bdiewa qed jonqsu.  Imma, is-sistema preżenti ma tippermettix li r-raba jdur minn bidwi għall-ieħor b’mod naturali.  Kull art agrikola tal-istat li ma tibqax tinħadem għax bidwi jżarma, jirtira jew imut tiġi ppreżentata f’tender.  Bħalissa, nies mhux bdiewa qed japplikaw għal din l-art għal skopijiet ta’ rikreazzjoni u qed jgħollu l-prezz għal madwar €40,000 it-tomna, prezz impossibbli u bla ebda sens ekonomiku għall-bidwi.

“Il-bidwi ilu mir-referendum tal-UE jiġi mwiegħed li din is-sistema se tiġi rranġata.  Huwa b’hekk biss li bidwi ġenwin jista’ jkabbar l-operat tiegħu u jibqa’ sostenibbli.  Partit wara partit wiegħed fil-manifest elettorali li din is-sistema se tinbidel imma sa issa kienet wegħda fiergħa.  F’ġieħ l-agrikoltura u s-sens komun, huwa importantissmu li din il-bidla sseħħ.”

Ftit ġimgħat ilu ħarġet aħbar li l-pajjiż sinjur tal-Qatar kien qed jiffaċċja nuqqas ta’ ikel.  L-ikel ta’ dan il-pajjiż huwa kważi kollu importat u minħabba tensjonijiet diplomatiċi ħafna pajjiżi ddeċiedu li ma jesportawx ikel lejh.  Aħna ‘l bogħod minn hekk, imma ma nistgħux nippermettu li l-biedja tmur il-baħar u niddependu kompletament minn barra.  Malta hija gżira u l-importazzjoni ġġorr prezz għola.  Li għandna ġewwa rridu nibżgħu għalih.  Bħal kif irrealizzajna li l-frawla Mġarrija hija speċjali, irridu nirrealizzaw li l-bidwi Malti huwa daqstant ieħor speċjali.  Ma jagħmilx sens li l-Olandiżi jieklu l-patata tagħna u aħna nieklu l-patata tagħhom għax irħas.

Il-biedja ħobżna daqs il-ħobża.

Dan l-artiklu deher fit-Torċa ta' nhar il-Ħadd, 19 ta' Awwissu, 2018.

Is-sitwazzjoni fil-Venezwela – sewda aktar minn ħalq ta’ lupu

Il-Venezwela mhix se tkun rappreżentata fit-Tazza tad-Dinja, imma bħalissa rappreżentata b’mod eżaġerat fl-aħbarijiet dinjija.  Ftit jiem ilu, il-president Nicolas Maduro, l-eredi tal-kariżmatiku Hugo Chavez reġa’ ġie elett bħala l-president tal-pajjiż imma dan ir-riżultat sempliċiment ikkonferma kull dubju li kien hemm fuq dan il-persuna tant li pajjiż wara ieħor qiegħed jiddikjara li mhux se jirrikonoxxi ir-riżultat ta’ din l-elezzjoni meqjusa bħala frawdolenti mill-bidu sal-aħħar.  Forsi l-idjoma Venezwelana, ‘aktar iswed minn ħalq ta’ lupu’ hija sfortunatament l-aktar mod brutali imma preċiż li tista’ tiddeskrivi s-sitwazzjoni preżenti.  F’pajjiżna għandna komunità ta’ Venezwelani u għalhekk ħassejt li huwa dmir li nisimgħu aktar milli minn ħalq il-lupu, minn dawk li għexu u għad għandhom qrabathom f’pajjiż li bħalissa jidher mimli ilpup.

Ma’ min tkellimt mhux kulħadd wasal Malta bl-istess mod.  Min qiegħed Malta wara li kien Spanja, min ġie dirett mill-Venezwela u min qiegħed hawn għax applika għal ażil minħabba li xogħlu ta’ ġurnalista ġabu fl-inkwiet mal-awtoritajiet tal-pajjiż, imma kollha jibdew billi jirrakuntaw l-istess sitwazzjoni, “Fil-pajjiż hemm skarsezza enormi ta’ ikel u mediċini.”  Persuna minnhom tgħidli li bħalissa ma tistax taqbad u tmur is-supermarkit meta trid inti.  Tista’ tmur biss skont in-numru tal-karta tal-identità tiegħek.  Jekk pereżempju n-numru tal-karta tal-identità tiegħek jispiċċa bin-numru tlieta, tista’ tmur biss it-Tnejn.  Aktar minn hekk ċerti prodotti huma biss disponibbli għal min juri l-karta ta’ sħubija fil-partit ta’ Maduro, li ovvjament tmur kontra l-kostituzzjoni tal-pajjiż.  Ħafna drabi dawn huma prodotti li ġejjin mill-Messiku u lanqas jgħaddu minn kriterji bażiċi sanitarji.  Imma n-nies xorta tistenna fil-kjuwijiet għal sigħat sħaħ sabiex takkwista il-lussu ta’ kilo dqiq.  L-ikel neċessarju sar il-prijorità għall-Venezwelani.  Ma tistax taħseb kif se ttejjeb lilek innifsek, x’tixtieq tistudja jew x’tixtieq tinvesti għax moħħok jaħdem biss kif se takkwista l-ħobża għal dik il-ġurnata.  Il-mediċini daqstant ieħor skarsi, imma dawn ikkonvertew ruħhom f’lussu.  “In-nuqqas ta’ mediċina qed iwassal li jmutu n-nies minħabba l-iċken infezzjoni, riħ jew ażma.”

Meta nistaqsi jekk jweġġagħhomx il-fatt li l-Venezwela hija l-ħin kollu fl-aħbarijiet, it-tweġiba hija daqstant ieħor unanima.  “Le.”  Kuntrarju ta’ hekk, jinħass ħafna għatx li l-komunità internazzjonali tkun taf x’inhu għaddej f’Caracas u l-bqija tal-Venezwela.  “Għandna bżonn l-għajnuna sabiex inwaqqgħu dan ir-reġim narko-dittatorjali.  Li jweġġani l-aktar huwa li biex ngħid xi ħaġa pożittiva fuq pajjiżi għandi bżonn nikkonjuga l-verbi fil-passat.”  Wieħed minnhom jgħidli li aktar milli uġigħ iħoss mistħija, kif ukoll frustrazzjoni li ma jista’ jagħmel xejn minn hawn ħlief li forsi jgħin lil qrabatu bil-ftit flus li jista’ jibgħat minn hawn.  Persuna oħra tgħidli li jweġġagħha huwa mhux l-aħbarijiet imma l-fatt li dan kollu ġab lil Venezwela bħala l-pajjiż bl-akbar rata ta’ omiċidji fid-dinja waqt li Caracas sena wara sena qiegħda tikkonferma ruħha bħala l-aktar belt perikoluża fid-dinja.  L-effetti ta’ dan kollu ovvjament ukoll qed jinħassu mal-bqija tal-Amerika ta’ Isfel.  Ħafna Venezwelani qed jispiċċaw jaħarbu mill-pajjiż u jippruvaw isibu kenn u ħajja aħjar f’pajjiżi bħall-Kolumbja, Brażil, Perù, iċ-Ċile u Ekwador.  “Ħadd mhu jemigra għal xejn b’xejn imma sempliċiment minħabba raġunijet ta’ sigurtà u motivi umanitarji.”

Ħafna drabi l-ġudizzju fuq tmexxija jkun l-aktar ġust meta jintiżen il-legat li din tħalli warajha.  Hugo Chavez kellu ċertu kariżma, u nimmaġina li ħafna nies, jiena wieħed minnhom, kellhom introduzzjoni lejn il-Venezwela minħabba fih.  Illum ilu ħames snin mejjet.  Nicolas Maduro, il-president attwali ġie magħżul minnu.  Għalhekk il-mistoqsija hija, Chavez kien isib soluzzjoni għal x’qed jiġri bħalissa, jew dan kollu huwa konsegwenza tat-tmexxija tiegħu?  Din id-darba, il-kelma unanima li ntużat għal din il-mistoqsija hija “aċċelerazzjoni”.  Il-kriżi teżisti kawża ta’ ħafna deċiżjonijiet ta’ Chavez.  Il-gravita tas-sitwazzjoni kienet ilha tiġbed lill-pajjiż ‘l isfel, Maduro, bl-inkompetenza u korruzjoni tiegħu sempliċiment żied aktar tagħbija sabiex kull waqgħa tkun aktar b’tisbita.  “Chavez kien oratur, u kien kapaċi jinħeba wara maskra li ppermettitlu jżomm il-poter.  Fi żmienu ż-żejt għola b’mod inkredibbli, (u għal pajjiż li għandu dan ir-riżors, is-sitwazzjoni kienet manna mis-sema), imma minflok mexxa l-pajjiż aktar il-quddiem bis-saħħa ta’ hekk, seraq kemm felaħ u llum qegħdin fejn qegħdin.”  Chavez innazjonalizza ħafna kumpaniji kbar tal-pajjiż.  Minn simenteriji, sa kumpaniji tal-ħalib, sa lukandi sa ċentri taz-zokkor.  Dan kollu ta lok għal aktar u aktar korruzjoni. L-akbar diżastru iżda kien il-kontroll strett tal-lira Venezwelana, il-Bolivar, fejn irrestrinġa lill-Venezwelani milli jużaw id-dollaru Amerikan.  Waqt dan il-kontroll strett, ħafna kumpaniji ġew imwaqqfa bi skopijiet kriminali fejn kienu jitolbu d-dollari Amerikani bi prezz speċjali bil-premura li jimportaw il-prodotti elementari lejn il-pajjiż.  Iżda l-fatt huwa li ħafna minn dawn il-kumpaniji mhux veru kienu joperaw u l-uniku skop tagħhom kien li jbiegħu l-istess dollari Amerikani fit-triq b’mod illegali u jagħmlu profitt kbir minn fuqu.  Il-kumpaniji l-oħra legali li kienu jimxu kif suppost kellhom anqas aċċess għad-dollaru Amerikan minħabba li l-proċess ta’ bejgħ ta’ dollaru Amerikan kien isir permezz ta’ rkant.  Il-kumpaniji illegali baqgħu jgħollu u jgħollu r-rata tal-Bolivar vis-a-vis id-dollaru Amerikan u minħabba f’hekk splodiet l-inflazzjoni.  Il-gvern kellu jirregolarizza l-prezz tal-prodotti bażiċi bħal ħalib, ħobż, dqiq u mediċina, imma spiċċa jħallas prezz għoli wisq għalhekk.  Dan il-kontroll wassal lill-pajjiż fis-sitwazzjoni redikola li f’ħafna drabi l-materja prima saret tiswa aktar mill-prodott innifsu.  Kumpaniji kbar li kienu ilhom jaħdmu fil-pajjiż għal aktar minn erbgħin sena bħal Kellogs, Chevrolet u Firestone kollha għalqu l-fabbriki tagħhom fil-pajjiż u dan wassal sabiex ħafna prodotti jiskarsaw aktar.  F’termini ta’ numri, matul is-sena li għaddiet, l-inflazzjoni kienet qrib l-2000%, numru akbar minn dak tad-dinja kollha f’daqqa.

F’sitwazzjoni hekk l-elezzjoni kapriċċ.  L-aħħar ftit enerġija li kien baqgħalhom dawn il-Venezwelani kienet kemm jikkonfermaw l-assurdità li għaddej minnu l-pajjiż.  L-elezzjoni ma kienetx imsejjħa mill-Parlament Nazzjonali imma minn Assemblea li ġiet kreata fl-2017 minn Maduro stess waqt li l-kummissjoni elettorali kienet imsawwra min-nies qrib tiegħu, u numru ta’ partiti li qegħdin joffru oppożizzjoni ġew illeġitimizzati.  Il-fatt li l-pajjiż għandu aktar minn mitejn priġunier politiku jitkellem waħdu.

Meta qed tiġġieled kontra lupu li diġà ħatfek minn għonqok, tista’ biss issejjaħ għal għajnuna esterna.

Dan l-artiklu deher fuq It-Torċa ta' nhar il-Ħadd, 3 ta' Ġunju, 2018.

Il-lingwa Maltija kapriċċ?

F’wieħed mill-Palk Ħieles li Inizjamed torganizza ta’ kull xahar, Rebecca Borg tkellmet b’mod umoristiku dwar ir-relazzjoni li għandha mal-lingwa Maltija.  Borg hija Maltija li tgħix u trabbiet f’Malta imma li ġiet mgħallma l-lingwa Maltija bħala lingwa sekondarja.  L-aċċent tagħha xehed dan u forsi huwa faċli ħafna li sempliċiment tqis lil din il-persuna bħala sempliċiment tal-pepe, u li hi kompletament favur li l-lingwa Maltija tiġi mgħallma bħala lingwa barranija, jew li tinqata’ darba għal dejjem.  Imma taħt ħafna aċċenti, l-istess bħalma ssib taħt il-qxur, hemm ħafna stejjer u emozzjonijiet moħbija.

L-intervent ta’ Rebecca kien fi Frar li għadda u qisu kien antiċipazzjoni għal dak li kellu joħroġ ftit ġimgħat wara fuq din il-lingwa li issa qed toqrob lejn l-elf sena, u li żammet ruħha attiva billi dejjem kellha tiġġieled.  Il-lingwa Maltija hija mdorrija tiġġieled, hija bħal dik il-fjura li tixref minn qalb ix-xquq minkejja l-anqas ħamrija possibbli, imma b’xi mod tferrex għeruq u ssebbaħ b’lewnha.

Imma lil hinn mir-romantiċiżmu, Rebecca tgħidli li fl-iskola primarja tas-sorijiet jekk titkellem bil-Malti kont jew taqla’ daqqa bir-riga tal-metru jew tinżamm ġewwa meta sħabek ikunu qegħdin jilagħbu barra taħt ix-xemx.  “Kont imdawwra b’kotba miktuba bl-Ingliż u dawn tawni sens li jekk irrid nimxi ‘l quddiem irrid inkun tajba ħafna bl-Ingliż.”  Biss lil hinn mill-konfini tal-iskola, fil-post tant għall-qalb it-tfal ta’ dak iż-żmien, il-bandli, kienet tħoss in-nuqqas tal-Malti.  “Għandi memorji antipatiċi ta’ kif ma stajtx nintegra ma’ ċertu tfal li kienu jitkellmu bil-Malti biss, u għalhekk ma stajtx nagħmel ħbieb faċilment ma’ kulħadd.”  Tkompli tgħidli li l-lezzjoni tal-Malti kienet issir bl-Ingliż, u għalhekk ċertu frażijiet li huma naturali għal min jitkellem bil-Malti, spiċċaw jew aljeni jew ħaġa moħġaġa għaliha.

Ħafna jaħsbu li l-Malti u l-Ingliż qegħdin fi ġlieda kontinwa u li dejjem jista’ jkun hemm rebbieħ wieħed biss.  Imma dan huwa mod magħluq wisq kif tħares lejn is-sitwazzjoni.  Lingwa ma teskludix oħra, anzi tqarrbek lejn lingwa oħra, bħal kif kull sport jippreparak għal sport ieħor.  L-għawm jagħmel tajjeb lil min jiġri fit-tul u viċi-versa.

Il-lingwa wkoll mhijiex sempliċiment mezz ta’ komunikazzjoni.  Il-lingwa hija wkoll identità.  “Inħoss kunflitt kbir fl-identità tiegħi.  Meta kont tifla u kont inkun il-bandli, it-tfal li kienu jitkellmu bil-Malti, ma kienux jilagħbu miegħi, jew kienu ‘jgħajruni’ barranija jew kienu iġagħluni nistħi b’tgħajjir, li ma kontx naf inlissen sentenza sħiħa bil-Malti.  Ikolli ngħid li inħoss li l-identità tiegħi hija aktar marbuta mal-Mediterran milli Maltija.  Kultant inħossni barra minn posti hawnhekk minħabba li maqtugħa mill-kultura intrinsika Maltija.”

Dan l-aħħar qed niltaqa’ ma’ numru ta’ persuni li trabbew bħal Rebecca bil-lingwa Maltija bħala sekondarja imma meta kibru għamlu sforz kbir sabiex jiksbu ħakma aħjar tal-lingwa Maltija.  Niftakar fija nnifsi li fl-adoloxxenza tiegħi kont naħseb li l-mużika tal-Beatles hija tajba biss biex tiġbor l-għanqbut, imma meta kbirt bdejt napprezza l-kobor tal-mużika tagħhom.  Huwa daqstant ieħor fatt li l-mużika Maltija bħalissa qiegħda tgħaddi mill-aqwa żmien tagħha b’bands bħall-Brikkuni u l-Brodu li jsibu fl-ilsien Malti l-aħjar mod kif jesprimu rabja, melankolija jew ħlewwa.  Naħseb ukoll li ħafna qegħdin ifittxu l-għeruq tagħhom, jonkella  din hija kawża tal-maturità tal-pajjiż li jidher li qiegħed jaqta’ l-ktajjen kolonjali li dejjem xekkluh.

“Bħala adulta tħarriġt fil-lingwa Maltija waħdi.  Ridt nikseb kunfidenza nitkellem bil-Malti sabiex inkun nista’ niffunzjona tajjeb fis-soċjetà Maltija.  Waqt li m’għandniex nitilfu l-Ingliż, għandna nagħtu aktar importanza lill-Malti.  Irid ikun hawn sforz ko-ordinat sabiex inkunu aktar artikolati u nesprimu l-emozzjonijiet u l-arti tagħna fiż-żewġ lingwi.  Għandu jkollna vokabularju Malti li bih nistgħu niddsikutu affarijiet li huma tabu u kontroversjali.  Pereżempju, jiena bħala ġenitur sibtha diffiċli ħafna nispjega lil binti bil-Malti ċertu affarijiet tal-iżvilupp fl-adolexxenza.  Dak iż-żmien sa fittixt fil-librerija imma ma sibt xejn, u li kelli bilfors nispjega bl-Ingliż.”

Lura fis-seklu dsatax il-lingwista Franċiż Ferdinand de Saussure kien stqarr li s-sistema lingwistika hija serje ta’ ħsejjes differenti magħquda ma’ serje ta’ ideat differenti.  Il-lingwa Maltija hija parti minn din is-sistema.  F’soċjeta li dejjem qed tevolvi u tikber, il-lingwa Maltija tikber tista’.  Sakemm tiġi rrispettata minn ta’ ġewwa u minn ta’ fuq stess.

Dan l-artiklu deher fuq It-Torċa tad-29 ta' April, 2018.

Il-kotra qamet f'daqqa

U l-kotra qamet f’daqqa – u għajtet: “Jien Maltija!

Miskin min ikasbarni, - miskin min jidħak bija!”

Hekk kienet il-burdata ta’ dan il-pajjiż bħal-lum ġimgħa.  Biss ma naħsibx li Rużar Briffa ħassu kburi b’min ħanxar dawn il-versi.  Għax jekk artist joħloq biċċa arti ma jixtieqx jara xogħlu biex jingħalqu l-imħuħ, u biex tintuża bħala żbandola lejn min hu differenti minnu sabiex għal ftit minuti jħoss superjorita.

F’dinja tal-annimali, it-tiġieġa li tbid bajda ma tixtieqx tara frottha titwaddab lejn ħaddieħor sabiex tumiljah, imma bħala ikla u sustanza. 

Forsi wkoll bħala dermatologu, li kieku għadu ħaj u ma ħalliniex qasir il-għomor, il-poeta Briffa kien ikun jista’ jispjega aħjar kif il-ġilda tagħna l-Maltin taf tkun sensittiva għall-aħħar fuq xi ħaġa, imma ħarxa u tiflaħ għal kollox f’sitwazzjonijiet oħra.

Aħbar ta’ ġuvni ta’ erbgħa u għoxrin sena jitlef ħajtu traġikament hija dejjem kerha biżżejjed biex tħassar burdata ta’ Ħadd filgħodu li minkejja li għadu Marzu sebaħ bix-xemx tiddi u l-baħar ikħal ileqq.  Biss minflok il-pajjiż ħass dieqa lejn dan it-tali u rrifletta fuq il-ħafna tajjeb tiegħu, ħass biss mibegħda lejn kull persuna li ma nzertatx twieldet fuq din il-blata.  Ovvjament kull min inzerta twieled fil-Bulgarija u bħalissa qed jgħix f’dan il-pajjiż sar għadu pubbliku numru wieħed tal-poplu ħanin Malti.  Il-Bulgari nbidlu f’għedewwa pubbliċi numru wieħed.  Ħafna saru mħallfa, jaħilfu li kellhom il-poter f’idhom jiddeportaw ‘il barra kull min ġie minn dan il-pajjiż li għandu bandiera bajda, ħadra u ħamra, u li għal numru sew ta’ Maltin jfisser btala mingħajr ma tiżbanka.  Min ma għamilhiex ta’ mħallef, għamilha ta’ avukat tax-xitan.  Qabel biss rifes l-għatba tal-qorti, numru ta’ gazzetti lokali ppubblikaw ritratt tal-persuna li allegatament b’daqqa ta’ ponn bagħat lil xi ħadd id-dinja l-oħra.  Xprunaw it-theddid u l-kżenofobija.

Paceville, minn post ta’ paċi kif wara kollox jixhed ismu ġie ddikjarat bħala post ta’ gwerra ċivili bejn Maltin u barranin.

It-Tnejn filgħodu sebaħ jum ġdid.  Kellu jkun il-jum li fih adoloxxenti Bulgaru, wieħed mill-ħafna mijiet li hawn f’Malta li apparentement jaħdmu hawn u qed jgħinu ekonomija ta’ gżira tara numri li qabel qatt ma ħolmot bihom jittella’ l-qorti.  Filgħodu, il-postijiet tax-xogħol flimkien mal-ħwienet tal-merċa, tat-te, u l-ġodda li għandna tal-kafè inbidlu fi qrati.  Is-siti soċjali komplew bil-kżenofobija u razziżmu tagħhom tant li s-sit ta’ Facebook kellu jimblokka il-paġna tal-allegat qattiel.  Sadattant, permezz ta’ poster b’Malti mkisser il-Moviment Patrijotti Maltin ħabbru li lejn tmiem il-ġimgħa se jorganizzaw dimostrazzjoni għax it-tfal Maltin qegħdin jiġu msawwta mil-barranin.

Wara, ħarġet aħbar.  Ma kienetx aħbar bi statistika li tgħid li Paceville bħala post notturn dejjem kellu ċertu inċidenti, anke meta kien ikun hemm kważi Maltin biss, tant li għal ħafna żgħażagħ Maltin li jitħallew imorru f’Paceville kien qisu qed jitolbu viża mingħand il-ġenituri tagħhom.  Jiena kont wieħed minnhom.  Lura fid-disgħinijiet, Paceville ħalla mpatt anke fuq Frans Sammut, il-kittieb ċelebri ta’ Il-Gaġġa u Samuraj fost oħrajn,  tant li kiteb rumanz b’dan l-isem.

Le, l-aħbar kienet li l-persuna Maltija li tilfet ħajjitha ma nstabitilha ebda sinjal ta’ vjolenza fuqha.

Ma ħarġux wisq apoloġiji.

Sadattant jidher li kollox mar għan-normal.  Il-problemi kollha tal-pajjiż mhux minħabba l-Bulgari għax wara kollox dawn mhux suwed u ma jagħtux daqstant fil-għajn.  Il-mibegħda lejhom kienet temporanja.

Dan l-artiklu deher fuq It-Torċa tal-Ħadd, 25 ta' Marzu, 2018.

Il-logħba tal-ballun u l-korruzjoni

Għal ħafna, il-logħba tal-ballun mhijiex sempliċi logħba.  Hija ħafna aktar minn hekk.  Lura fis-sittinijet pereżempju l-Iskoċċiż Bill Shankly, dak iż-żmien manager tal-klabb Ingliż Liverpool F.C. ddikjara li l-futbol mhuwiex kwistjoni ta’ ħajja jew mewt, huwa ħafna aktar importanti minn hekk.  Kien hemm żmien fejn jiena personali kont nemmen dan.  Meta llum inħares lura u nerġa’ nixtarr din id-dikjarazzjoni nirrealizza kemm Bill Shankly kellu viżjoni dejqa tal-ħajja.  Kif jista’ logħba sempliċi tkun aktar importanti mill-ħajja, speċjalment meta xi snin wara l-istess klabb li huwa stess kien imexxi għadda minn żewġ traġedji li ħallew fuq mitt mewta.

Din il-persuna għandu statwa f’Liverpool fejn taħt persuntu hemm imnaqqax ‘He made the people happy’ – ‘Ferraħ lin-nies’.  Dażgur li ferraħ in-nies, imma ma jistax ukoll li aljena n-nies fejn ħalliehom jintilfu fil-futbol minflok jiġġieldu għad-drittijiet tagħhom?  Dan huwa argument li ma jispiċċa qatt u fl-istess ħin ukoll ħafna jgħidu li l-logħba tal-ballun hija mod ta’ kif inti tista’ taħrab it-toqol tal-ħajja.

Saru wkoll diversi studji li jgħidu li ħafna drabi l-futbol jirrifletti l-ħajja tal-persuna u sussegwentament il-pajjiż.  Pereżempju t-tim Ġermaniż huwa normalment dixxiplinat, b’saħħtu, u ħafna drabi jasal fejn irid jasal.  It-tim tal-Brażil ukoll jirbaħ ħafna imma jagħmilha b’mod ħafna aktar vivaċi u li ħafna drabi jitqabbel mal-eċċessi tal-Karnival Brażiljan.

Din il-ġimgħa f’Malta kellna l-konferma li numru ta’ plejers li (kienu) jilagħbu għat-tim nazzjonali ta’ taħt il-wieħed u għoxrin sena kienu nvoluti f’korruzjoni f’logħbiet internazzjonali.  Għal ħafna, logħbiet bejn żgħażagħ ta’ din l-età huwa fost l-isbaħ futbol li tista’ tara.  Il-plejers għadhom żgħar, għadhom innoċenti, ikun hemm ħafna grinta u ħafna passjoni.  Allura d-dnub ta’ dawn, jew ejja ngħidu hekk is-sitwazzjoni li ġiet rivelata quddiem għajnejna hija ħafna aktar tal-biki milli tidher fuq il-karta.  Tista’ tgħid li l-flokk nazzjonali ma jfisser xejn, li l-Maltin minn ċkunithom ibiegħu l-logħob, u li allura l-logħba tal-ballun lokali, li hija meqjusa minn ħafna bħala medjokri, kif jixhdu r-riżultati, hija mħassra minn għeruqha.

Jiena li kont inħobb il-logħba tal-ballun daqs dawl għajnejja llum il-ġurnata bil-kemm nagħti kasha.  Aktar milli ma nagħtix kasha, ħafna drabi saret timbuttani ħafna.  Aktar milli l-logħba nnifisha, jimbuttawni l-aħbarijiet ta’ madwarha, l-eċċess tagħha, it-trasferimenti statosferiċi li saru l-ħobża ta’ kuljum, u ovvjament il-korruzjoni ta’ ġo fiha.  Ma nistax niġġustifika moralment klabb li jħallas mijiet ta’ eluf fil-ġimgħa lil persuna waħdu meta hawn minn m’għandux għaxja ta’ lejla.  Jiena naċċetta li ma nistax inbiddel id-dinja, imma għallinqas nista’ ma nagħmilx parti minn ċirku li tilef kull sens ta’ proporzjonalita u ġustizzja soċjali.  Fl-Ingilterra, sabiex tara logħba, ħafna drabi saret tiswik ħafna aktar milli tmur tara xi dramm fit-teatru.  Forsi għal ħafna din ma fiha xejn ħażin imma rridu niftakru li l-logħba tal-futbol kienet meqjusa bħala l-ballet tal-klassi tal-ħaddiem.

Lura f’pajjiżna aħbar bħal din inħoss li tikxef marda li għandna.  Ħafna drabi fejn naslu għalina huwa importanti ħafna aktar milli kif naslu.  Ir-riżultat huwa kollox.  Li xxaħħam hija normali, u naċċettawha.  Ħafna drabi wkoll inġibu l-iskuża bil-familja.  Niftakar fl-istess ħin f’xi films mafjużi, fejn nies orribli, u kapijiet tal-mafja jiġġustifikaw li għamlu li għamlu għax għandhom familja x’jitimgħu.  Bħalikieku, huma biss għandhom familja x’jitimgħu.  Mhijiex każ ta’ Malta biss.  Pereżempju, wara li dan l-aħħar miet Toto Rina u saret voxpop ma’ nies mir-raħal tiegħu wieġbu li għallinqas meta kien ħaj hu, kulħadd kellu xogħol.  Il-virtu huwa minsi.   Il-lira fil-but saret kollox.

Forsi wkoll imma nagħlaq billi nistaqsi kif rarament il-midja Maltija kixfet każi ta’ korruzzjoni fil-futbol, u ħafna drabi fuq programmi televiżivi l-kelma hija meqjusa bħala taboo.

Il-midja parti mil-logħba?

Dan l-artiklu deher oriġinarjament fuq It-Torċa tal-21 ta' Jannar, 2018.