Bejn 'qħab' u 'qaħħaba'

 Nhar it-Tnejn filgħaxija, maniġer tal-KNK fajret l-istqarrija li l-kittieba Maltin kollha jitqaħħbu. L-għada, għalaq blogg li b’mod megalomanjaku sejjaħ lilu nnifsu Malta Literary Review. Nhar l-Erbgħa, il-KNK ħareġ din l-istqarrija, li jien inqisha definizzjoni tal-aġġettiv “fjakk.” Aktar milli apoloġija kienet tattika biex jitnaqqsu l-effetti tad-danni, bħallikieku dan kien żball ġenwin sforz li l-persuna inkwistjoni mhix imħarrġa biżżejjed fir-relazzjonijet pubbliċi u mhux każ ta’ stmerrija lejn grupp ta’ persuni li timmaġina li l-KNK jeżisti minħabba fih. Minn dakinhar ’l hawn, fil-media nkitbu artikli, ħafna drabi bl-għarus tal-persuna msemmija mdaħħal, u saħansitra anki sar vidjow mil-Lovin Malta. Xi kittieba nfushom stqarrew li jaraw l-aġir ta’ kittieba oħra bħala tħaġġir pubbliku, ta’ bullying, kontra persuna li għandha ħafna potenzjal u li sempliċiment għamlet żball ġenwin.

Jekk hemm xi ħaġa li urtatni minn dan kollu hija din tal-aħħar. Jiena, bħala wieħed li nhar it-Tlieta ktibt post seminejjieki fuq il-profil tiegħi ta’ Facebook qed inħossni li qed niġi meqjus ta’ xi bully. Għalhekk, biex nagħmel paċi mal-kuxjenza nixtieq nindirizza entità li s-Sa Bajada hija parti minnha, u naħseb li hija akbar ħafna minni. Naħseb issa diffiċli li jkun hemm min jakkużani li jiena bully.

Nibda biex ngħid, jekk il-kittieba Maltin jitqaħħbu, u għalhekk qħab, biex inkompli bil-metafora, il-KNK huwa l-qaħħab, għax wara kollox il-premjijiet u l-fondi huma f’idejh. Taf qed jagħmilha ta’ hekk mingħajr ma jaf, imma naħseb ta’ min jiġbidlu l-attenzjoni. Jekk Bajada kienet qed tirreferi għar-reċensjonijiet, nistaqsi x’seta’ għamel il-KNK biex minflok jinħoloq blogg anonimu, bi stmerrija diretta għal xi kittieba, tinħoloq pjattaforma, li reċensur jikteb reċensjoni oġġettiva u jitħallas sew tal-ħafna sigħat li biċċa xogħol bħal din tieħu.

Fuq din is-saga, il-KNK ħareġ bħala fortizza, li l-impjegati tiegħu qed jistkennu fiha. Ir-re qiegħed fil-fortizza u l-oħrajn qegħdin barra jitqatlu bejniethom. Ma naħsibx li hija xi ħaġa ġdida. Fil-fatt, skont dan ir-rapport, bħalissa l-KNK lanqas biss għandu bord. La qed insemmu t-tqaħħib, bilfors irridu nsemmu l-flus. Wara kollox, il-qħab jitqaħħbu għall-flus. Ma naħsibx li hawn minnhom jitqaħħbu għall-unur. 

Il-KNK bħalissa magħmul minn Kap Eżekuttiv appuntat politikament, Direttur Eżekuttiv, Maniġer Anzjan, u erba’ maniġers oħra. Magħhom hemm persuna li tieħu ħsieb il-kontijiet. L-inqas persuna fi ħdan il-KNK hija maniġer. Id-Direttur Eżekuttiv ma tafx bil-Malti, u għalhekk tistgħu timmaġinaw l-imħabba tagħha lejn il-kitba Maltija. Sa fejn naf jien, ma tistax tħobb dak li ma tafx. Ħa nispjega ruħi sew, jekk inti ċċempel lill-Kunsill, tibgħat email, jew titlob ISBN, hemm xi ħadd jaqdik b’paga  ta’ maniġer. Bejniethom, dawn jgħaqqdu salarji ta’ madwar €300,000 kull sena. Nistaqsi lill-kittieba, il-pubblikaturi, l-edituri u l-qarrejja tal-provi kemm il-mitt elf fis-sena jaqilgħu. Biex inpoġġu kollox f’kuntest, il-Fond Malti tal-Ktieb, li huwa għall-kittieba u l-pubblikaturi kollha għandu baġit ta’ €165,000, bejn wieħed u ieħor nofs dawn il-pagi.

Il-Premju Nazzjonali tal-Ktieb

Il-Premju Nazzjonali tal-Ktieb huwa tal-KNK u jieħu l-krettu kollu tiegħu. Fil-verità, il-KNK jaħtar l-aġġudikaturi, jilqa’ l-applikazzjonijiet, jikteb xi żewġ stqarrijiet, jixtri t-trofej, itella’ s-serata tal-aħħar. Madankollu, fil-verità, il-Premju jsir bil-għaraq tal-aġġudikaturi maħtura. Huma l-aġġudikaturi li jagħmlu x-xogħol. B’kollox ikun hemm disgħa minnhom. Tlieta jieħdu ħsieb ħames kategoriji tal-letteratura fittizja, tlieta jieħdu ħsieb it-tliet kategoriji ta’ letteratura mhux fittizja u tlieta jieħdu ħsieb is-sitt kategoriji tal-Premju Terramaxka. Premju huwa b’saħħtu daqskemm huma b’saħħithom l-aġġudikaturi. Fid-dawl ta’ dan, il-KNK iħallas is-somma ta’ €1,000 lil kull aġġudikatur. Biex inpoġġu kollox f’kuntest, l-aġġudikaturi li jieħdu ħsieb il-ħames kategoriji tal-letteratura fittizja, din is-sena kellhom fil-lista t-twila 65 ktieb. Għalhekk, ftit matematika sempliċi tgħidlek li tħallsu anqas minn €16 għal kull ktieb. Il-KNK lanqas frazzjoni ta’ paga minima mhu jħallas, meta suppost jistabbilixxi l-istandards. Biex taqra biss, ktieb jieħu sigħat sħaħ. Inutli joħorġu posters bħal dan, meta l-KNK qed jistenna li kulħadd jaħdem b’xejn.

Waqt li l-kittieba rebbieħa tal-premjijiet għall-adulti  jieħdu premju diċenti ta’ €4,000, jintefqu flus oħrajn għal ideat megalomanjaċi ta’ xi membri tal-persunal tal-KNK bħal pereżempju vidjows fuq il-kotba. Il-Booker għadu kif ġie mħabbar, ma rajt ebda vidjow tal-ktieb rebbieħ. Jintefqu flus sostanzjali ma’ kumpaniji li lanqas huma parti mill-industrija. Il-filmati jittellgħu wkoll ħafna wara li l-ktieb ikun ġie ppubblikat u rebaħ il-premju. In-nuqqas ta’ ppjanar irendi dan bħala ħela ta’ flus, li għal kittieba ‘qħab’ ftit hemm minnhom.

Il-Fond Nazzjonali tal-Ktieb

Bħalissa l-Fond Nazzjonali tal-Ktieb għandu baġit ta’ €165,000 kull sena. Għal darb’oħra, prattikament ix-xogħol isir mill-aġġudikaturi li jerġgħu jitħallsu anqas mis-somma msemmija qabel. Lil hinn minn dan, kull ktieb jingħata massimu ta’ €5,000. Parti sostanzjali tmur għall-istampar u d-disinn tal-ktieb. Il-kittieba jitħallielhom f’idejhom ammonti miżeri. Rumanzi rarament jieħdu l-fondi, għax dawn mhumiex meqjusa bħala xogħlijiet “b’nuqqas ta’ vijabbiltà kummerċjali.” Bħallikieku r-rumanziera qed jitħallsu figuri kummerċjali għal xogħolhom. Il-kittieba ‘qħab’ qed jieħdu ras il-ħuta biss.

Il-Festival tal-Ktieb

Bħalissa l-Festival tal-Ktieb qed jittella’ f’Ta’ Qali. Hemm min jogħġbu, hemm min ma jogħġbux. Normali. Li ma nifhimx kif jintefqu l-flus. Skont ir-rapport annwali li jinsab hawn, jintefqu kważi €300,000 għal dan il-festival, jew fiera, sejjaħlu li trid. L-ispiża tal-kiri tas-sala waħedha taqbeż il-€100,000. L-istess il-punt tal-voucher li jingħata lill-istudenti li jżuru l-Festival filgħodu mal-iskejjel tagħhom. Dawn jingħataw voucher ta’ €5 kull wieħed. Il-ktieb jiġi ddevalwat b’dan il-mod, u fil-fatt ħafna mill-vouschers jissarrfu għand min ibigħ il-ktieb bir-ribass. Il-ktieb Malti ma jingħata ebda imbuttatura. Pubblikatur ewlieni lanqas iħoss il-bżonn li jkun hemm. Niddubita jinbigħux bl-istess ammont f’kotba. Fl-istess ħin, xi kittieba ġew mitluba kemm-il darba biex itellgħu avvenimenti, jintervistaw kittieba oħra, u ma jitħallsu xejn. Dawn huma l-‘qħab’ tagħna, li jitlajjaw għalxejn.

Nittama li ma nitqiesx aktar bħala bully. Jiena lanqas m’jiena martri bħal ħaddieħor. Wara kollox ktibt ftit wisq biex nitqies bħala kittieb. Sadattant, biex ma niktibx fuq il-kittieba biss, infakkar li snin ilu l-pubblikaturi talbu xi tip ta’ għajnuna minħabba l-għoli fil-prezz tal-karta. Sa issa ntesiet. Fid-dawl ta’ dan, il-KNK faċilment ikun fergħa mill-Kunsill Malti għall-Arti. Jiġu ffrankati l-ispejjeż u forsi l-ftit loqom milli jibqa’ jitqassmu bejn il-kittieba ‘qħab’ li taf għejew jitlajjaw fil-kesħa.

Ċerimonja

Kienu tliet snin li ma ħsibtx li qatt se tesperjenzahom. Kont taħseb li se tagħmel ħajtek f’bank. Tgħodd in-numri għal ħaddieħor. Ittella’ l-ismijiet mis-sorra tal-iżvinturati. Timmanipula l-oġġettiviżmu tan-numri. Imma ltqajt ma’ xi ħadd u imbuttatek. U qbiżt għal rasek. U tant għoġbok li kultant ma ridtx titla’ ’l fuq u nsejt lil kulħadd. Taf anke ’l min imbuttak. Dħalt f’lista fejn qatt ma kont wisq f’listi. Ġiet l-aħħar sena. Bdejt tibża’. Irrealizzajt li ma kellekx minn xiex tibża’. Fraħt ftit u bdejt taħseb għal sentejn oħra. U l-baħar inbidel ftit. Jew ħafna. Taf li ħafna. Forsi inti ma tadattax tajjeb daqskemm taħseb. U qrobt lejn l-aħħar ta’ Novembru. It-Tnejn, 29 ta’ Novembru, riħ jonfoħ, taf jaqleb kollox ta’ taħt fuq. Taf jaqleb il-burdata tat-tliet snin ta’ qabel. Mort għat-toga u tawk rigal. Wasalt id-dar ftaħtu u tmeżmiżt. Ir-rigal ma kienx b’xejn. Urtak. Tnejn Red Bull. Min huma biex jaħsbu li inti tikkrammja? Forsi ma kkrammjajtx għax ma kellekx bżonn tmur iddur l-imwejjed tieħu l-ordnijiet biex ikollok għall-petrol. Fejn immapinulawk jew immanipulajt ħallewlek xi ħaġa u minkejja l-manipulazzjoni ma rmejthomx. Filgħodu, laqgħa li ma marritx wisq tajjeb. Il-moral mal-art. Fit-triq fuq żewġ roti, ħassejt ftit qtugħ ta’ nifs, imma wasalt ukoll. Bħal ma ridtx terġa’ tmur lura lejn l-università, jew dik skola? Imma kont taf li se tmur. Imqar b’rispett. Il-kappell dejjaqlek rasek ta’ fuq, u l-proverbjali. Ħassejt kull sena tal-wieħed u erbgħin fik, li fost nies t’għoxrin skorruti kienu wisq. Kultant tbissimt. Kultant biss. Imxejt lejn is-sala għax ħassejt il-bard. Litanija ta’ ismijiet ma taqta’ qatt kellha traqqdek imma kellek litanija oħra ddur f’moħħok, kull element jilgħab għall-ewwel post. Wasal ismek. Tlajt, tawhulek, ħadtu, u mxejt lura. Ma stajtx tpoġġi bilqiegħda. Kellek tmur quddiem bozza tixgħel qisha trid tara x’għaddej ġo fik. Qalulek tbissem. Sfurzajt. Qata’ qalbu u ġibed ir-ritratt. Tlajt lura f’postok. Ħassejtek komuni. Irrealizzajt li xi ħaġa cum laude hi quċċata iebsa daqskemm titla’ f’penthouse bil-lift. Inti stinat u insistejt bit-taraġ. Ftakart li inti ggradwajt minn università bla ħanut tal-kotba. U fl-aħħar fhimt aħjar għaliex dawk jissejħu sirijiet jew miss.

 

Ħriġt ’il barra. Il-maskra ma dejqitekx. U sibt lil min tliet snin u nofs ilu fetaħlek biebu u kkonvinċik li postok l-università u s-suġġett tiegħek il-Malti. Qridt u qridt, ferrajt id-dubji ta’ bħalissa, ikkontradixxejt lilek innifsek, u fakkrek li kont imlebleb biex tgħallem. U tiegħek biss jimporta. Ħassejtek aħjar. Mortu d-dar ta’ qabel u ħadt żewġ ritratti m’ommok li bħalissa mwaħħla mas-siġġu. Ftaħtu flixkun inbid tajjeb flok il-ħall tas-soltu. Kiltu. Tajjeb bħas-soltu. Mortu d-dar. Qomt filgħodu, qbadt ir-rota u mort l-iskola, fejn qed tosserva. 

 

Issa għaddew tlitt ijiem. Tħossok aħjar. Baqa' biss ftit ċiniżmu mwaħħal miegħek. 

żifna f'xifer irdum

Xi darba, daqs sitt snin ilu, Nadia Mifsud, inħbiet wara l-kantuniera u minflok tatna qatgħa qabditilna jdejna u daħħlitna ’l ġewwa. Dakinhar, għażlet il-forma tal-poeżija, b’versi ħielsa, u kultant ġinnastika ta’ kliem li sfidaw ir-riġidita orizzontali. Donnu riedet tgħidilna jien Bormliża, imdorrija bit-turġien u allura ħa nqabbiżkom ftit minn tarġa għal oħra, anki jekk għall-bżonn tistordu ftit u taqtgħu nifiskom.

 

Did-darba, ma stennitniex wara l-kantuniera, u m’użatx ġinnastika. Ħaditna minflok lejn xifer l-irdum, żeffnitna u waqt li kienet hemm, la fakkritna li għal uħud ifisser it-tmiem u lanqas li hemmhekk ix-xemx meta titla’ jew tinżel tagħti spettaklu. Minn hemmhekk, ippreżentat karattri bi stejjer li jiġru fl-ibliet, kważi dejjem lil hinn minn Malta imma bl-għeruq jibqgħu jiġru xi mkien hawn u qishom ma jistgħux jinqalgħu. Hemm studenti li nqatgħu għal ftit, oħrajn li kellhom jaħarbu mill-pajjiż għax minkejja l-ftuħ li joffri l-irdum ma felħux il-klawstrofibità tal-gżira. Oħrajn ħarbu ħarba ta’ malajr. In-narratur kważi dejjem fl-ewwel persuna, il-verbi jibdew bl-‘n’ bħal isimha. Forsi l-istint poetiku ta’ ġo fiha ma jafx ma jiktibx hekk, ma jinteressahiex li toffri aktar bilanċ. Hemm storja ta’ xi ħadd li trid twassal u lesta xxidd il-libsa tagħha. Kultant tilgħab bil-kliem iżżejjed, u tistaqsi fejn se tieħdok, imma umbgħad tagħlaq b’nofs sentenza li jaħfer il-logħob tal-kliem ftit żejjed.

 

Il-protagonisti kważi kollha nisa, kultant jiskappa l-element femminista li jinħass umiljat li ġie offrut barmil tal-ilma ġdid, drabi oħra toħroġ il-fraġiltà tal-omm li qisu l-ebda kittieb maskili m’azzarda jmiss is-sanktità tagħha, kellha tkun hi. 

 

Hija ġabra ta’ sittax-il storja qasira, li timmaġina li se jkollok il-favoriti u inqas favoriti. Imma l-ispeċjalità ta’ din il-ġabra hi li mumenti u karattri minn storja jerġgħu jfiġġu fi stejjer differenti, u għalhekk ngħid li hawnhekk Mifsud offriet xi ħaġa li tmur oltre mill-ġabriet l-oħra mdorrijin bihom. Kienet Clare Azzopardi l-aħħar darba li għamlet l-istess permezz tal-ġabra Kulħadd Ħalla Isem Warajh. Hemm nisġa bejn storja u oħra, ħa tfakkrek f’karattri li ftit ilu kont qrajt fuqhom, ħa terġa’ tieħdok lura qabel tmexxik ’il quddiem. Il-karattri li tatek dewqa tagħhom qabel, ħa tiftaħlek tieqa oħra fuqhom fi stejjer oħra, u waqt li tkun hemm tfakkrek kemm taf tilgħab bil-kliem. U bik.

 

Imma fil-letteratura aktar minn sempliċiment tajba anki jekk ikun hemm min żeffnek meta int ma tafx tiżfen ma jimportax. 

Is-suġġettività tan-numri u l-Covid-19

Kieku fi tfuliti kellu xi ħadd ifissirli d-differenza bejn suġġettività u oġġettività, kien naħseb jolqotli l-likk mill-ewwel billi jgħidli l-kliem huma suġġettivi u n-numri huma oġġettivi. Snin sħaħ fil-qasam finanzjarju, nilgħab man-numri, għallmuni kemm it-tfulija hija innoċenti u wara nuqqas ta’ sentejn minn dan il-qasam, il-virus li daħħalna f’darna daqskemm f’qoxortna reġa’ fakkarni kemm kultant l-esperjenza ma tgħallmek xejn. 

 

Madankollu bqajt affaxxinat bin-numri u llum wara ħafna reżistenza interna ħassejt li kelli nagħmel xi ħaġa permezz tal-istatistika mis-sit ourworldindata.org. Aktar milli diżgwid fuq in-numri nnifishom kien hemm diżgwid fuq l-interpretazzjoni tagħhom u saħansitra anki l-intelliġenza tagħna ġiet insulentata minn ħin għal ieħor bid-denominatur jitbiddel skont l-istampa li wieħed irid jagħti, bħal pereżempju Malta għandha l-ogħla rata ta’ testijiet u l-iżgħar rata ta’ infettati. 

 

F’virus li waħda mill-akbar problemi tiegħu hija n-nuqqas ta’ sintomi, l-ammont ta’ infettati huwa diffiċli ħafna biex jitkejjel, speċjalment f’sitwazzjoni fejn mhux kull pajjiż qed jagħmel l-istess numru ta’ testijiet u mhux kull ċittadin madwar l-Unjoni Ewropea għandu l-istess aċċess għal test. Għalhekk iddeċidejt li nkejjel xi ħaġa li hemm anqas argumenti fuqha, il-mewt.

 

Meta wieħed jara l-grafika mill-bidu tal-virus sa issa*, meta kkumparata ma’ pajjiżi oħra fl-Unjoni Ewropea, Malta kellha suċċess, u tliet pajjiżi oħra biss kellhom rata anqas. Waqt li fl-UE kien hemm medja ta’ 321.3 mewt għal kull miljun, f’Malta kien hemm 12 biss.

Meta iżda l-lenti tinżel fuq l-aktar żminijiet riċenti, u għalhekk ippreparajt grafika għal x’ġara fl-aħħar ġimgħa (mill-Ħadd 25/08 sat-Tnejn 31/08), tul dawn l-aħħar ġimagħtejn, tliet ġimgħat u erba’ ġimgħat rispettivament, l-istorja mhux biss tinbidel imma tinqaleb ta’ taħt fuq. In-numri għolja ta’ pożittivi matul ix-xahar ta’ Awwissu, irrispettivament mill-ittestjar għoli li jsir f’Malta kien il-preludju ta’ mwiet, b’rata ogħla minn pajjiżi oħra. Forsi l-ġimgħa li għaddiet kienet skerz, b’tliet imwiet li poġġiet lil Malta bit-tielet l-ogħla rata fl-UE, iżda anki jekk tikkunsidra fuq l-aħħar erba’ ġimgħat, minkejja li seħħew imwiet fl-aħħar ġimgħa waħda biss, Malta xorta waħda tinsab mal-ewwel nofs ta’ pajjiżi bl-aktar rata għolja ta’ mwiet. 

Jiena ninterpreta dan kollu li verament is-sitwazzjoni kienet mitlufa u kellhom jittieħdu miżuri ħorox biex is-sitwazzjoni ma tibqax tiggrava, li affettwaw il-libertà tal-poplu. Bħas-soltu min laħaq ħataf, ħataf, jew għall-inqas min ra sa mnieħru kellu r-riħ fil-poppa. Huwa daqstant ieħor kontradittorju li waqt li fl-aħħar ġimgħa donnu l-poplu ħa nifs, minħabba n-niżla fin-numru ta’ pożittivi, fl-istess ġimgħa kien hemm rekord ta’ mwiet. 

* Il-figuri huma sal-31/08/2020.

Il-biedja f'Malta, fejn sejra?

Jidher li kulħadd irid jiekol, imma mhux ħafna jridu jomgħodu.  Jerġa’ anqas huma lesti li jaħsbu mnejn l-ikel fuq il-platt ġej.  Il-biedja f’Malta tinsab fi kriżi, u skont il-bdiewa nnifishom il-moral tagħhom qiegħed fl-istess livell tal-art li minnha jtuna x’nieklu.  Imma ftit jidhru nkwetati b’din is-sitwazzjoni.  Il-bidwi sfortunatament ftit għandu leħen, u l-gaffa tal-iżvilupp mhux biss ħaditlu ħafna mill-art li darba kien jaħdem hu stess imma wkoll qed tordmu ftit ftit.  Forsi jiena stess m’għandix għalfejn nistgħaġeb daqstant għax ġej minn familja li temgħet u kielet hi stess mir-raba, imma ħafna drabi ħassejt id-disprezz ta’ sezzjonijiet tas-soċjetà Maltija lejn il-bidwi, li l-kallijiet f’idejh sforz il-ħamrija jagħmluh jidher anqas sofistikat.  Imma n-natura qatt kienet wisq stmata minna?

Dan l-aħħar fil-midja lokali ħarġet aħbar li lill-bidwi poġġietu f’ilsien in-nies.  “Il-prodott Malti jidher li għandu l-aktar pestiċida fl-Unjoni Ewropea.”  Ftit wara b’tipi ħafna anqas kbar, lil hinn mid-drammatiċità tal-istess titlu ħarġu affarijiet oħra.  Fost oħrajn ħareġ li dawn it-testijiet saru fuq pereżempju bżara ħadra waħda jew tnejn.  Irħejtha lejn wieħed mill-irħula li r-raba u l-bidwi għadu jeżisti biex niddiskuti dan kollu.  “Kif tista’ tkun reali b’test fuq ammonti tant żgħar.  Jista’ survey tal-elezzjoni jsir fuq tlieta min-nies biex tħoss polz il-poplu?”  Ħareġ li waħda mill-problemi kbar hija li dawn it-testijiet iqumu mijiet tal-liri u ma jsirux f’Malta għas-sempliċi raġun li f’Malta m’hawnx laboratorju li jista’ jagħmel testijiet speċifiċi. 

Il-pestiċida għandha l-prezz tagħha u l-bidwi mhux se juża l-pestiċida għalxejn b’xejn.  Speċjalment meta tqis li l-qligħ għall-bidwi dejjem qed jittiekel aktar milli qed jittiekel il-prodott li joffri.  Sakemm il-prodott jinqata’ fi żmien biżżejjed minn wara li jiġi applikat il-bexx, il-periklu jitlaq.  Il-pestiċida bħall-mediċina.  Sakemm tintuża b’mod tajjeb, l-effetti huma mnaqqsa.  Ukoll, skont ir-regoli tal-Unjoni Ewropea kull tip ta’ pestiċida li jidħol fil-pajjiż għandu jkun reġistrat fil-pajjiż.  Kien hemm min ta x’jifhem li ċertu pestiċidi qegħdin jidħlu speċifikament f’Malta biss.  Il-bidwi li tkellimt miegħu b’tant pjaċir, jirribattiha bis-saħħa kollha.  “Taħseb li dawn il-kumpaniji multinazzjonali se jinvestu f’tip ta’ bexx għalina biss, meta in-numru tagħna kkumparat ma’ ta’ pajjiżi oħra huwa sempliċiment tikka?  Għalihom dan ma jagħmel ebda sens finanzjarju.”

Personalment, insibha diffiċli nemmen li barra minn Malta fejn hemm kumpaniji enormi wara l-prodotti agrikoli, u bla dubju għalihom il-profitti jiġu l-ewwel u qabel kollox, iħaddnu etika għola minn tal-bidwi Malti.

Il-bdiewa qegħdin jaqblu mal-ħafna stqarrijiet ta’ xjenzisti li d-dinja għaddejja mit-tibdil tal-klima.  Huwa l-bidwi li jħoss fuq rasu t-tibdil ix-xemx taħraq aktar, u aktar minn hekk il-wasla ta’ ċertu parassiti ġodda li ġġib magħha din il-bidla.  Dawn l-aħħar tlett snin pereżempju waslet parassita ġdida li attakkat b’mod speċjali t-tadam.

Laqatni fil-laħam il-ħaj.  Jiena nadura t-tadam.  Naraha frotta umli li tista’ ddaħħalha ma’ kollox.  Dan l-aħħar spiċċajt nqatta’ flieli flieli kull tadama biex innaddafha.  Ftit jiem ilu, imma rnexxieli tadam sabiħ, aħmar nar.  Ma stajtx ma nixtrihx.  Imma meta gdimt l-ewwel gidma ndunajt li t-tadam bl-apparenza tiegħu kien gidimni ferm qabli.  Kien togħma tal-plastik.  Kien ta’ barra.

Jista’ l-pajjiż tagħna jippermetti li l-prodott tagħna tant bnin li jinqata’ fl-istess jum li jasal fil-platt tagħna ma nibżgħux għalih?

Il-kelma organic bħalissa hija l-kelma tal-moda ta’ bħalissa.  Imma kemm verament dawn ikunu lokali?  Il-prodott jiġi affetwat mhux mill-bexx biss.  It-tniġġis fl-arja jaffettwa daqstant ieħor.  Xi rziezet jew forsi aħjar kumpaniji li jpinġu lilhom infushom bħala organiċi qegħdin mat-toroq, mnejn jgħaddu eluf ta’ karozzi jdħaħħnu kuljum.  Ma jiddistingwux lanqas bejn prodott lokali u prodott importat, li min jaf kemm inqata’ qabel u kellu jiġi trasportat u għalhekk ħammeġ xi ftit jew wisq l-ambjent.

“Il-pitkalija għandha bżonn riforma immedjata bħal kif kellha l-pixkerija.  M’hemm sistema ta’ xejn.  Lanqas biss inkunu nafu kemm qed indaħħlu mill-istess prodott u x’domanda hemm għalih ħalli nieħdu prezz ġust.  M’hemm traċċibilita ta’ xejn.  Tagħti ħarsa lejn is-soqfa mtaqqba biżżejjed inti biex tinduna kemm qiegħda fi stat ħażin.  Il-prodott tagħna għandu jkun preżentat bl-aħjar mod possibbli, wara kollox l-ewwel ma tiekol l-għajn.  U rridu nibdew minn ras il-għajn, cioe mill-pitkalija.  Il-bidwi huwa mgħaffeġ wisq biex jaħdem fuq  marketing tal-prodott tiegħu.  Għandu bżonn l-għajnuna mill-pajjiż, li qed jipprovdi huwa parti mill-ġid nazzjonali li m’huwiex imħallas ġustament għalih, bħal kif inġustament kultant tara prodott medjokri ta’ barra fil-kannestri tagħna.”

Il-bidwi wkoll qed jonqoslu r-raba li jaħdem tant li qiegħed jaħdem l-istess raba jum wara ieħor mingħajr ma jkollu għelieqi li jtihom nifs.  Is-sostennibilità qed tiġi affettwata negattivament.  Tidher kontradittorja meta tqis li qed ngħidu li l-bdiewa qed jonqsu.  Imma, is-sistema preżenti ma tippermettix li r-raba jdur minn bidwi għall-ieħor b’mod naturali.  Kull art agrikola tal-istat li ma tibqax tinħadem għax bidwi jżarma, jirtira jew imut tiġi ppreżentata f’tender.  Bħalissa, nies mhux bdiewa qed japplikaw għal din l-art għal skopijiet ta’ rikreazzjoni u qed jgħollu l-prezz għal madwar €40,000 it-tomna, prezz impossibbli u bla ebda sens ekonomiku għall-bidwi.

“Il-bidwi ilu mir-referendum tal-UE jiġi mwiegħed li din is-sistema se tiġi rranġata.  Huwa b’hekk biss li bidwi ġenwin jista’ jkabbar l-operat tiegħu u jibqa’ sostenibbli.  Partit wara partit wiegħed fil-manifest elettorali li din is-sistema se tinbidel imma sa issa kienet wegħda fiergħa.  F’ġieħ l-agrikoltura u s-sens komun, huwa importantissmu li din il-bidla sseħħ.”

Ftit ġimgħat ilu ħarġet aħbar li l-pajjiż sinjur tal-Qatar kien qed jiffaċċja nuqqas ta’ ikel.  L-ikel ta’ dan il-pajjiż huwa kważi kollu importat u minħabba tensjonijiet diplomatiċi ħafna pajjiżi ddeċiedu li ma jesportawx ikel lejh.  Aħna ‘l bogħod minn hekk, imma ma nistgħux nippermettu li l-biedja tmur il-baħar u niddependu kompletament minn barra.  Malta hija gżira u l-importazzjoni ġġorr prezz għola.  Li għandna ġewwa rridu nibżgħu għalih.  Bħal kif irrealizzajna li l-frawla Mġarrija hija speċjali, irridu nirrealizzaw li l-bidwi Malti huwa daqstant ieħor speċjali.  Ma jagħmilx sens li l-Olandiżi jieklu l-patata tagħna u aħna nieklu l-patata tagħhom għax irħas.

Il-biedja ħobżna daqs il-ħobża.

Dan l-artiklu deher fit-Torċa ta' nhar il-Ħadd, 19 ta' Awwissu, 2018.

Is-sitwazzjoni fil-Venezwela – sewda aktar minn ħalq ta’ lupu

Il-Venezwela mhix se tkun rappreżentata fit-Tazza tad-Dinja, imma bħalissa rappreżentata b’mod eżaġerat fl-aħbarijiet dinjija.  Ftit jiem ilu, il-president Nicolas Maduro, l-eredi tal-kariżmatiku Hugo Chavez reġa’ ġie elett bħala l-president tal-pajjiż imma dan ir-riżultat sempliċiment ikkonferma kull dubju li kien hemm fuq dan il-persuna tant li pajjiż wara ieħor qiegħed jiddikjara li mhux se jirrikonoxxi ir-riżultat ta’ din l-elezzjoni meqjusa bħala frawdolenti mill-bidu sal-aħħar.  Forsi l-idjoma Venezwelana, ‘aktar iswed minn ħalq ta’ lupu’ hija sfortunatament l-aktar mod brutali imma preċiż li tista’ tiddeskrivi s-sitwazzjoni preżenti.  F’pajjiżna għandna komunità ta’ Venezwelani u għalhekk ħassejt li huwa dmir li nisimgħu aktar milli minn ħalq il-lupu, minn dawk li għexu u għad għandhom qrabathom f’pajjiż li bħalissa jidher mimli ilpup.

Ma’ min tkellimt mhux kulħadd wasal Malta bl-istess mod.  Min qiegħed Malta wara li kien Spanja, min ġie dirett mill-Venezwela u min qiegħed hawn għax applika għal ażil minħabba li xogħlu ta’ ġurnalista ġabu fl-inkwiet mal-awtoritajiet tal-pajjiż, imma kollha jibdew billi jirrakuntaw l-istess sitwazzjoni, “Fil-pajjiż hemm skarsezza enormi ta’ ikel u mediċini.”  Persuna minnhom tgħidli li bħalissa ma tistax taqbad u tmur is-supermarkit meta trid inti.  Tista’ tmur biss skont in-numru tal-karta tal-identità tiegħek.  Jekk pereżempju n-numru tal-karta tal-identità tiegħek jispiċċa bin-numru tlieta, tista’ tmur biss it-Tnejn.  Aktar minn hekk ċerti prodotti huma biss disponibbli għal min juri l-karta ta’ sħubija fil-partit ta’ Maduro, li ovvjament tmur kontra l-kostituzzjoni tal-pajjiż.  Ħafna drabi dawn huma prodotti li ġejjin mill-Messiku u lanqas jgħaddu minn kriterji bażiċi sanitarji.  Imma n-nies xorta tistenna fil-kjuwijiet għal sigħat sħaħ sabiex takkwista il-lussu ta’ kilo dqiq.  L-ikel neċessarju sar il-prijorità għall-Venezwelani.  Ma tistax taħseb kif se ttejjeb lilek innifsek, x’tixtieq tistudja jew x’tixtieq tinvesti għax moħħok jaħdem biss kif se takkwista l-ħobża għal dik il-ġurnata.  Il-mediċini daqstant ieħor skarsi, imma dawn ikkonvertew ruħhom f’lussu.  “In-nuqqas ta’ mediċina qed iwassal li jmutu n-nies minħabba l-iċken infezzjoni, riħ jew ażma.”

Meta nistaqsi jekk jweġġagħhomx il-fatt li l-Venezwela hija l-ħin kollu fl-aħbarijiet, it-tweġiba hija daqstant ieħor unanima.  “Le.”  Kuntrarju ta’ hekk, jinħass ħafna għatx li l-komunità internazzjonali tkun taf x’inhu għaddej f’Caracas u l-bqija tal-Venezwela.  “Għandna bżonn l-għajnuna sabiex inwaqqgħu dan ir-reġim narko-dittatorjali.  Li jweġġani l-aktar huwa li biex ngħid xi ħaġa pożittiva fuq pajjiżi għandi bżonn nikkonjuga l-verbi fil-passat.”  Wieħed minnhom jgħidli li aktar milli uġigħ iħoss mistħija, kif ukoll frustrazzjoni li ma jista’ jagħmel xejn minn hawn ħlief li forsi jgħin lil qrabatu bil-ftit flus li jista’ jibgħat minn hawn.  Persuna oħra tgħidli li jweġġagħha huwa mhux l-aħbarijiet imma l-fatt li dan kollu ġab lil Venezwela bħala l-pajjiż bl-akbar rata ta’ omiċidji fid-dinja waqt li Caracas sena wara sena qiegħda tikkonferma ruħha bħala l-aktar belt perikoluża fid-dinja.  L-effetti ta’ dan kollu ovvjament ukoll qed jinħassu mal-bqija tal-Amerika ta’ Isfel.  Ħafna Venezwelani qed jispiċċaw jaħarbu mill-pajjiż u jippruvaw isibu kenn u ħajja aħjar f’pajjiżi bħall-Kolumbja, Brażil, Perù, iċ-Ċile u Ekwador.  “Ħadd mhu jemigra għal xejn b’xejn imma sempliċiment minħabba raġunijet ta’ sigurtà u motivi umanitarji.”

Ħafna drabi l-ġudizzju fuq tmexxija jkun l-aktar ġust meta jintiżen il-legat li din tħalli warajha.  Hugo Chavez kellu ċertu kariżma, u nimmaġina li ħafna nies, jiena wieħed minnhom, kellhom introduzzjoni lejn il-Venezwela minħabba fih.  Illum ilu ħames snin mejjet.  Nicolas Maduro, il-president attwali ġie magħżul minnu.  Għalhekk il-mistoqsija hija, Chavez kien isib soluzzjoni għal x’qed jiġri bħalissa, jew dan kollu huwa konsegwenza tat-tmexxija tiegħu?  Din id-darba, il-kelma unanima li ntużat għal din il-mistoqsija hija “aċċelerazzjoni”.  Il-kriżi teżisti kawża ta’ ħafna deċiżjonijiet ta’ Chavez.  Il-gravita tas-sitwazzjoni kienet ilha tiġbed lill-pajjiż ‘l isfel, Maduro, bl-inkompetenza u korruzjoni tiegħu sempliċiment żied aktar tagħbija sabiex kull waqgħa tkun aktar b’tisbita.  “Chavez kien oratur, u kien kapaċi jinħeba wara maskra li ppermettitlu jżomm il-poter.  Fi żmienu ż-żejt għola b’mod inkredibbli, (u għal pajjiż li għandu dan ir-riżors, is-sitwazzjoni kienet manna mis-sema), imma minflok mexxa l-pajjiż aktar il-quddiem bis-saħħa ta’ hekk, seraq kemm felaħ u llum qegħdin fejn qegħdin.”  Chavez innazjonalizza ħafna kumpaniji kbar tal-pajjiż.  Minn simenteriji, sa kumpaniji tal-ħalib, sa lukandi sa ċentri taz-zokkor.  Dan kollu ta lok għal aktar u aktar korruzjoni. L-akbar diżastru iżda kien il-kontroll strett tal-lira Venezwelana, il-Bolivar, fejn irrestrinġa lill-Venezwelani milli jużaw id-dollaru Amerikan.  Waqt dan il-kontroll strett, ħafna kumpaniji ġew imwaqqfa bi skopijiet kriminali fejn kienu jitolbu d-dollari Amerikani bi prezz speċjali bil-premura li jimportaw il-prodotti elementari lejn il-pajjiż.  Iżda l-fatt huwa li ħafna minn dawn il-kumpaniji mhux veru kienu joperaw u l-uniku skop tagħhom kien li jbiegħu l-istess dollari Amerikani fit-triq b’mod illegali u jagħmlu profitt kbir minn fuqu.  Il-kumpaniji l-oħra legali li kienu jimxu kif suppost kellhom anqas aċċess għad-dollaru Amerikan minħabba li l-proċess ta’ bejgħ ta’ dollaru Amerikan kien isir permezz ta’ rkant.  Il-kumpaniji illegali baqgħu jgħollu u jgħollu r-rata tal-Bolivar vis-a-vis id-dollaru Amerikan u minħabba f’hekk splodiet l-inflazzjoni.  Il-gvern kellu jirregolarizza l-prezz tal-prodotti bażiċi bħal ħalib, ħobż, dqiq u mediċina, imma spiċċa jħallas prezz għoli wisq għalhekk.  Dan il-kontroll wassal lill-pajjiż fis-sitwazzjoni redikola li f’ħafna drabi l-materja prima saret tiswa aktar mill-prodott innifsu.  Kumpaniji kbar li kienu ilhom jaħdmu fil-pajjiż għal aktar minn erbgħin sena bħal Kellogs, Chevrolet u Firestone kollha għalqu l-fabbriki tagħhom fil-pajjiż u dan wassal sabiex ħafna prodotti jiskarsaw aktar.  F’termini ta’ numri, matul is-sena li għaddiet, l-inflazzjoni kienet qrib l-2000%, numru akbar minn dak tad-dinja kollha f’daqqa.

F’sitwazzjoni hekk l-elezzjoni kapriċċ.  L-aħħar ftit enerġija li kien baqgħalhom dawn il-Venezwelani kienet kemm jikkonfermaw l-assurdità li għaddej minnu l-pajjiż.  L-elezzjoni ma kienetx imsejjħa mill-Parlament Nazzjonali imma minn Assemblea li ġiet kreata fl-2017 minn Maduro stess waqt li l-kummissjoni elettorali kienet imsawwra min-nies qrib tiegħu, u numru ta’ partiti li qegħdin joffru oppożizzjoni ġew illeġitimizzati.  Il-fatt li l-pajjiż għandu aktar minn mitejn priġunier politiku jitkellem waħdu.

Meta qed tiġġieled kontra lupu li diġà ħatfek minn għonqok, tista’ biss issejjaħ għal għajnuna esterna.

Dan l-artiklu deher fuq It-Torċa ta' nhar il-Ħadd, 3 ta' Ġunju, 2018.

Il-lingwa Maltija kapriċċ?

F’wieħed mill-Palk Ħieles li Inizjamed torganizza ta’ kull xahar, Rebecca Borg tkellmet b’mod umoristiku dwar ir-relazzjoni li għandha mal-lingwa Maltija.  Borg hija Maltija li tgħix u trabbiet f’Malta imma li ġiet mgħallma l-lingwa Maltija bħala lingwa sekondarja.  L-aċċent tagħha xehed dan u forsi huwa faċli ħafna li sempliċiment tqis lil din il-persuna bħala sempliċiment tal-pepe, u li hi kompletament favur li l-lingwa Maltija tiġi mgħallma bħala lingwa barranija, jew li tinqata’ darba għal dejjem.  Imma taħt ħafna aċċenti, l-istess bħalma ssib taħt il-qxur, hemm ħafna stejjer u emozzjonijiet moħbija.

L-intervent ta’ Rebecca kien fi Frar li għadda u qisu kien antiċipazzjoni għal dak li kellu joħroġ ftit ġimgħat wara fuq din il-lingwa li issa qed toqrob lejn l-elf sena, u li żammet ruħha attiva billi dejjem kellha tiġġieled.  Il-lingwa Maltija hija mdorrija tiġġieled, hija bħal dik il-fjura li tixref minn qalb ix-xquq minkejja l-anqas ħamrija possibbli, imma b’xi mod tferrex għeruq u ssebbaħ b’lewnha.

Imma lil hinn mir-romantiċiżmu, Rebecca tgħidli li fl-iskola primarja tas-sorijiet jekk titkellem bil-Malti kont jew taqla’ daqqa bir-riga tal-metru jew tinżamm ġewwa meta sħabek ikunu qegħdin jilagħbu barra taħt ix-xemx.  “Kont imdawwra b’kotba miktuba bl-Ingliż u dawn tawni sens li jekk irrid nimxi ‘l quddiem irrid inkun tajba ħafna bl-Ingliż.”  Biss lil hinn mill-konfini tal-iskola, fil-post tant għall-qalb it-tfal ta’ dak iż-żmien, il-bandli, kienet tħoss in-nuqqas tal-Malti.  “Għandi memorji antipatiċi ta’ kif ma stajtx nintegra ma’ ċertu tfal li kienu jitkellmu bil-Malti biss, u għalhekk ma stajtx nagħmel ħbieb faċilment ma’ kulħadd.”  Tkompli tgħidli li l-lezzjoni tal-Malti kienet issir bl-Ingliż, u għalhekk ċertu frażijiet li huma naturali għal min jitkellem bil-Malti, spiċċaw jew aljeni jew ħaġa moħġaġa għaliha.

Ħafna jaħsbu li l-Malti u l-Ingliż qegħdin fi ġlieda kontinwa u li dejjem jista’ jkun hemm rebbieħ wieħed biss.  Imma dan huwa mod magħluq wisq kif tħares lejn is-sitwazzjoni.  Lingwa ma teskludix oħra, anzi tqarrbek lejn lingwa oħra, bħal kif kull sport jippreparak għal sport ieħor.  L-għawm jagħmel tajjeb lil min jiġri fit-tul u viċi-versa.

Il-lingwa wkoll mhijiex sempliċiment mezz ta’ komunikazzjoni.  Il-lingwa hija wkoll identità.  “Inħoss kunflitt kbir fl-identità tiegħi.  Meta kont tifla u kont inkun il-bandli, it-tfal li kienu jitkellmu bil-Malti, ma kienux jilagħbu miegħi, jew kienu ‘jgħajruni’ barranija jew kienu iġagħluni nistħi b’tgħajjir, li ma kontx naf inlissen sentenza sħiħa bil-Malti.  Ikolli ngħid li inħoss li l-identità tiegħi hija aktar marbuta mal-Mediterran milli Maltija.  Kultant inħossni barra minn posti hawnhekk minħabba li maqtugħa mill-kultura intrinsika Maltija.”

Dan l-aħħar qed niltaqa’ ma’ numru ta’ persuni li trabbew bħal Rebecca bil-lingwa Maltija bħala sekondarja imma meta kibru għamlu sforz kbir sabiex jiksbu ħakma aħjar tal-lingwa Maltija.  Niftakar fija nnifsi li fl-adoloxxenza tiegħi kont naħseb li l-mużika tal-Beatles hija tajba biss biex tiġbor l-għanqbut, imma meta kbirt bdejt napprezza l-kobor tal-mużika tagħhom.  Huwa daqstant ieħor fatt li l-mużika Maltija bħalissa qiegħda tgħaddi mill-aqwa żmien tagħha b’bands bħall-Brikkuni u l-Brodu li jsibu fl-ilsien Malti l-aħjar mod kif jesprimu rabja, melankolija jew ħlewwa.  Naħseb ukoll li ħafna qegħdin ifittxu l-għeruq tagħhom, jonkella  din hija kawża tal-maturità tal-pajjiż li jidher li qiegħed jaqta’ l-ktajjen kolonjali li dejjem xekkluh.

“Bħala adulta tħarriġt fil-lingwa Maltija waħdi.  Ridt nikseb kunfidenza nitkellem bil-Malti sabiex inkun nista’ niffunzjona tajjeb fis-soċjetà Maltija.  Waqt li m’għandniex nitilfu l-Ingliż, għandna nagħtu aktar importanza lill-Malti.  Irid ikun hawn sforz ko-ordinat sabiex inkunu aktar artikolati u nesprimu l-emozzjonijiet u l-arti tagħna fiż-żewġ lingwi.  Għandu jkollna vokabularju Malti li bih nistgħu niddsikutu affarijiet li huma tabu u kontroversjali.  Pereżempju, jiena bħala ġenitur sibtha diffiċli ħafna nispjega lil binti bil-Malti ċertu affarijiet tal-iżvilupp fl-adolexxenza.  Dak iż-żmien sa fittixt fil-librerija imma ma sibt xejn, u li kelli bilfors nispjega bl-Ingliż.”

Lura fis-seklu dsatax il-lingwista Franċiż Ferdinand de Saussure kien stqarr li s-sistema lingwistika hija serje ta’ ħsejjes differenti magħquda ma’ serje ta’ ideat differenti.  Il-lingwa Maltija hija parti minn din is-sistema.  F’soċjeta li dejjem qed tevolvi u tikber, il-lingwa Maltija tikber tista’.  Sakemm tiġi rrispettata minn ta’ ġewwa u minn ta’ fuq stess.

Dan l-artiklu deher fuq It-Torċa tad-29 ta' April, 2018.